آیا ایران و ونزوئلا می‌توانند با کمک همدیگر صنعت نفت خود را نجات بدهند؟

یکی از کشورهایی که در دو دهه گذشته از این نظر در صدر اولویتهای سیاست خارجی ایران بوده، ونزوئلاست.

در این سالها تماس‌های زیادی بین دولتمردان دو طرف برقرار شده و حتی ایران برای تامین بخشی از انرژی مورد نیاز ونزوئلا در بازه‌های زمانی مختلف، اقدام به ارسال سوخت به این کشور کرده است.

ایران و ونزوئلا در مجموع حدود ۴۰ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارند، اما هر دو کشور با تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه صنعت نفت روبه‌رو هستند. و هر دو کشور نتوانسته‌اند با توجه به این منابع غنی نقش مهمی در بازار انرژی ایفا کنند و شرایط بد اقتصادی خویش را بهبود بخشند.

مهرماه گذشته جواد اوجی وزیر نفت، از راه‌اندازی نخستین پالایشگاه فراسرزمینی ایران به نام «ال‌پالیتو» در ونزوئلا و پالایش روزانه ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام میدان‌های کشور در این پالایشگاه خبر داده بود.

در اردیبهشت سال گذشته و در جریان سفر وزیر نفت ایران به آمریکای لاتین، ایران و ونزوئلا با امضای هشت قرارداد و تفاهمنامه در حوزه نفت و کشاورزی، تلاش خود را برای توسعه همکاری‌های اقتصادی در شرایط تحریم‌ها نشان داده بودند.

از جمله قراردادهای مهم امضا شده، قرارداد بازسازی و تعمیرات اساسی پالایشگاه «ال‌پالیتو» در ونزوئلا بود که ارزشش در حدود ۱۱۰ میلیون یورو برآورد شده بود.

ایران پیش از انقلاب علاقه‌مند به توسعه پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهایی مانند آفریقای جنوبی و هند بود. هدف ایران در آن زمان این بود که با توسعه این پالایشگاهها به سوی بازارهای آمریکا و اروپا حرکت کند.

دیپلماسی فعال انرژی، یک استراتژی بین‌المللی است که در آن کشورها از طریق ارتباطات دیپلماتیک و توافقات انرژی، برای تقویت روابط بین‌المللی و تحقق منافع ملی خود در حوزه انرژی، فعالیت می‌کنند.

این استراتژی شامل ایجاد توافقات و قراردادهای انرژی، تسهیل تجارت انرژی و همکاری در زمینه توسعه فناوری‌های پاک و انرژی‌های نو است.

هدف اصلی دیپلماسی فعال انرژی، تأمین امنیت انرژی، توسعه پایدار و بهره‌وری بالا در بخش انرژی، و تعامل موثر با سایر کشورها در مسائل مرتبط با انرژی است.

این استراتژی بر مبنای تبادل منافع و همکاری گسترده در حوزه انرژی، به منظور تحقق توسعه پایدار، کاهش انجمن کربن، و تأمین نیازهای انرژی جهانی بر پایه همکاری بین‌المللی متمرکز است.

بحران انرژی و حمله روسیه به اوکراین فرصت مناسبی برای تهران و کاراکاس برای ایفای نقش مهم در امنیت جهانی انرژی بود.

آمریکا برای حل بخشی از بحران انرژی حتی بخشی از تحریمهای ونزوئلا را برداشت و به شرکت‌های آمریکایی مجوز فعالیت دوباره در صنعت نفت ونزوئلا صادر کرد. اما ایران از این فرصت بهره نگرفت و حتی خود در زمستان با بحران گاز کمبود گاز طبیعی روبرو شد.

جواد اوجی با اشاره به وجود چهار پالایشگاه نفتی با ظرفیت پالایش روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار بشکه نفت در ونزوئلا گفت که به دلیل تحریم‌ها و مهاجرت متخصصان خارجی، این پالایشگاه‌ها تا به حال در وضعیت نامعلومی قرار داشته اند.

به گفته اوجی با آغاز دولت سیزدهم و توجه به دیپلماسی انرژی، فعالیت‌ها و مذاکرات در زمینه توسعه و تعمیرات اساسی این پالایشگاه‌ها را آغاز کرده‌اند و صادرات نفت و مشتقات گازی را از این پالایشگاه‌ها آغاز کرده‌اند.

بر اساس گفته‌های وزیر نفت، پس از توسعه در حوزه پالایشگاهی، به مجتمع‌های پتروشیمی این کشور که به دلیل تحریم‌ها غیرفعال بودند، روی آورده‌اند. اوجی افزود بکه ونزوئلا بیش از ۱۲ میلیون تن ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی نظیر آمونیاک، اوره و پلی‌اتیلن را دارد.

فرهاد احمدی، مدیرعامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت، با اشاره به بازسازی و انجام تعمیرات دوره‌ای و نگهداری پالایشگاه ونزوئلا توسط ایران، گفت که تامین قطعات و خدمات فنی مهندسی برای پالایشگاه «ال‌پالیتو» در ونزوئلا توسط ایران انجام شده و بیش از ۷۰ درصد پیشرفت در این فرآیند صورت گرفته است.

همچنین، ایران بیش از دو میلیون قطعه ساخت داخلی را به ونزوئلا ارسال کرده است تا کار تکمیلی این پروژه انجام شود.

سرمایه گذاری ایران در زیر ساخت‌های انرژی ونزوئلا می‌تواند به عنوان موفقیت ایران در بخش صدور خدمات مهندسی در صنعت نفت ارزیابی شود. اما همکاری دو کشور در بخش انرژی نمی‌تواند همه نیازهای فنی و تجهیزاتی صنعت انرژی دو کشور را فراهم کند.

تداوم تحریم‌ها باعث کاهش تدریجی نقش این کشور در بازار نفت شده است. بدون منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های غربی، ظرفیت تولید و صادرات نفت هر کشور نه تنها کاهش یافته است بلکه باعث بروز مشکلات متعدد در بخش پالایشگاه ونزوئلا نیز شده است.

هر چند ادعا شده بود که ایران با راه اندازی پالایشگاه فراسرزمینی در وزن رولا می تواند با سرعت بیشتری تحریم‌ها را دور بزند، اما در شرایط فعلی، امکان داشتن پالایشگاه‌های فراسرزمینی برای ایران می‌تواند فقط به عنوان یک تضمین برای امنیت انرژی محسوب شود. اگر ایران یک سیستم توزیع در یک کشور اروپایی داشته باشد، می‌توانست بخشی از تولیدات نفتی خود را به صورت امن صادر کند و در صورت عدم برطرف شدن تحریم‌ها، به بازارهای جهانی وارد شود.

در حال حاضر، در شرایط تحریم، ایران تنها می‌تواند پالایشگاه‌های فراسرزمینی خود را در کشورهایی مانند ونزوئلا، که خود نیز تحریم هستند، راه‌اندازی کند؛ وضعیتی شبیه به پالایشگاه ایران در آفریقای جنوبی در دوران پهلوی که در نهایت به دلیل تحریم‌های آپارتاید، ایران مجبور به فروش سهام آن شد.

دیپلماسی انرژی در ایران نیاز ابهامات بسیاری دارد. اگرچه بسیاری از ناظران حوزه انرژی معتقدند که پتانسیل خوبی برای همکاری تهران و کاراکاس در زمینه انرژی وجود دارد، اما بهره‌بردن از این فرصت بالقوه به رفع تحریم هر دو کشور نیاز دارد. تا آن زمان همکاری مقطعی دو کشور در بخش انرژی تامین کننده تنها بخش کوچکی از بحران‌هایی را که این دو کشور در حوزه انرژی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، حل و فصل خواهد کرد.