اعتصاب غذا؛ «مرگ برای زندگی»

اعتصاب غذا برای رسیدن به اهداف سیاسی در تاریخ معاصر با نام مهاتما گاندی، رهبر استقلال هند گره خورده است.

مهاتما گاندی، در طول زندگی خود در دهه‌های ۱۹۲۰، ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ هفده بار دست به اعتصاب غذا زد. اغلب این اعتصاب‌ها، اعتراض به استعمارگران بریتانیایی و اعتصابش در سال ۱۹۴۸ اعتراض به خشونت‌ها میان هندوها و مسلمانان و با هدف متوقف کردن خشونت‌های مذهبی بود.

اما شاید برای ایرانیان نام بابی ساندز و اعتصاب غذایش بیش از همه آشنا باشد. مبارز جمهوری خواه ایرلندی که رهبری اعتصاب غذای اعضای «ارتش آزادی بخش ایرلند» را در زندان به عهده داشت. او پس از ۶۶ روز اعتصاب غذا فوت کرد. این اعتصاب غذا و مرگ در سال ۱۹۸۱همراه بود با سال‌های اول پیروزی انقلاب و تبلیغات حکومت علیه آمریکا و بریتانیا؛ تا جایی که خیابان وینستون چرچیل در نزدیکی سفارت بریتانیا در تهران به نام او تغییر یافت.

در چهاردهه پس از پیروزی انقلاب، بازداشتی‌های حکومت انقلابی بارها در زندان به اعتصاب غذا زده‌اند. از اعتصاب غذای فردی تا گروهی. در اعتراض به شرایط داخل زندان و خارج از زندان که پیامدهایی هم برای آن‌ها از بیماری تا مرگ داشته است.

در مدت اعتصاب غذا و در پی بی آبی، تحلیل بدن و از کار افتادن دردناک اندام‌های درونی، و بیش از هر چیز کلیه‌ها و کبد فرا می‌رسد.

اگر اعتصاب کننده جز شکر و نمک، ویتامین هم مصرف کند، مرگ دردناک او تا ۳۰۰ روز به طول خواهد انجامید.

گاهی زندانبان‌ها برای شکستن اعتصاب غذای زندانیان تلاش می‌کنند. از به زور غذا خوراندن به زندانی تا حمله خشن به زندانیان.

از سال ۱۹۰۵ تا آغاز جنگ جهانی اول حدود هزار طرفدار حق رای زنان در بریتانیا به زندان افتادند. در سال ۱۹۰۹، آنان دست به اعتصاب غذا زدند، اما مقامات با لوله‌ای که از بینی یا از حلق تا معده زندانی فرو می‌کردند، به او مایعات می خوراندند.

در موارد تغذیه از راه حلق، یک حلقه فولادی در دهان گذاشته می‌شد تا دهان زندانیان را باز نگاه دارد. اگر لوله به اشتباه به نای می رفت، زندانی خفه می شد.

در سال ۲۰۰۶ سازمان ملل متحد، اقدام ارتش آمریکا برای به زور غذا خوراندن به زندانیان گوانتانامو را محکوم کرد. بر اساس گزارش‌ها، زندانبان‌ها دست و پای زندانی را با تسمه می‌بستند و با فروبردن لوله‌هایی از بینی آنها تا شکمشان، به آنها غذا می‌خوراندند.

ترکیه یکی از کشورهایی است که اعتصابات غدای زیادی در آن بخصوص در بین نیروهای چپ و کردها رخ می‌دهد. آن ها این شیوه مبارزه را گاهی روزه مرگ می‌نامند که به معنی ادامه دادن آن تا رسیدن به خواسته‌هایشان است.

در سال ۲۰۰۰، زندانیان سیاسی در سراسر ترکیه اعتصاب غذایی را آغاز کردند که حدود دو سال طول کشید و به مرگ ۱۰۰ نفر و حدود ۴۰۰ بیماری لاعلاج منجر شد.

در ابتدا ۸۱۶ زندانی زن و مرد در ۴۱ زندان اعتصاب کردند که زندانیان بسیار دیگری بعدا به آن‌ها پیوستند. خواسته‌های آنان بستن «سلول‌های انفرادی» و لغو «قانون ضد ترور» بود که به استناد آن بسیاری از مخالفان با احکامی بسیار سنگین در سلول‌های انفرادی زندانی می‌شدند. این اعتصاب غذا بعد از ۴۵ روز به «روزه‌ مرگ» تبدیل شد.

ارتش ترکیه برای شکستن اعتصاب با تانک، بولدوزر و سلاح‌ گرم به ۲۰ زندان حمله کرد، که در جریان این عملیات۳۰ زندانی کشته شدند و بیش از ۳۰۰ نفر مجروح شدند.

در ترکیه مرگ زندانی سیاسی بر اثر اعتصاب غذا تا سال‌های اخیر ادامه داشته. در یکی از آخرین موارد، در فروردین ۹۹ هلین بولک، خواننده کرد گروه موسیقی یوروم پس از ۲۸۸ روز اعتصاب غذا، جان خود را از دست داد.

او پس از آنکه دوستانش اعتصاب غذای نامحدودشان را تحت عنوان «روزه مرگ» آغاز کردند به آنان پیوست و علیرغم آزادی‌اش از زندان به اعتصاب غذای خود تا مرگ ادامه ادامه داد.

گروه یوروم از سوی دولت ترکیه متهم به ارتباط با گروه ماکسیستی «جبهه آزادی بخش انقلابی خلق» بود. اغلب ترانه‌های آنها در حمایت از گروه‌های اقلیت در ترکیه به زبان کردی و یا عربی بود.

در روز دویست و شصت و هشتم اعتصاب غذا، پلیس به محل اعتصاب غذای او و دوستش ابراهیم گوکچک حمله کرد و آنان را به بیمارستان منتقل کردند. اما با مخالفت آنها و مداخله وکلای مدافعشان، پزشکان آن ها را از بیمارستان مرخص کردند.

چند روز بعد ابراهیم گوکچک،، هم که با اصرار فعالان مدنی اعتصاب غذای ۳۲۳ روزه‌ خود را شکسته بود درگذشت.

گوکچک پیش از مرگ گفته بود: «تصمیم اعتصاب غذا بسیار سخت بوده اما اعضای گروه معتقدند برای ایستادن در برابر ظلم، باید همیشه آماده مرگ بود.»

در نمونه ای دیگر در این کشور در فوریه‌ ۲۰۱۷، کمال گون با تقاضای دریافت جنازه‌ پسرش، که عضو «جبهه‌ آزادی‌بخش انقلابی خلق» بود و در درگیری با ارتش ترکیه کشته شده بود، دست به اعتصاب غذا زد.

پس از ۹۰ روز اعتصاب غذا، کمال ۷۰ ساله استخوان‌های پسرش را در یک بسته‌ پستی از اداره‌ پست ترکیه تحویل گرفت. او پس از خاک کردن استخوان‌های پسرش به اعتصاب غذای خود پایان داد.

در کشورهای آمریکای لاتین هم مواردی از اعتصاب غذاهای خبرساز و گاه مرگبار کم نبوده. اما برخلاف ترکیه که بیشتر فعالان سیاسی چپ‌گرای این کشور از اعتصاب غذا به عنوان ابزار اعتراض استفاده می‌کنند، در آمریکای لاتین این فعالان لیبرال‌ و راست‌گراهایی هستند که در جدال با حکومت چپ‌ها دست به اعتصاب غدا تا مرگ می‌زنند.

یکی از خبرسازترین موارد سال‌های اخیر، در ونزوئلا رخ داد. جایی که در سوم اوت ۲۰۱۰ خبرگزاری‌ها از مرگ فرانکلین بریتو، یک کشاورز ونزوئلایی در پی آخرین اعتصاب غذا خبر دادند. او به سیاست های ملی کردن زمین در دولت هوگو چاوز اعتراض کرده بود. این سیاست‌ها سبب شده بود آقای بریتو زمین خود را از دست بدهد.

خانواده او گفتند: «جسد فرانکلین بریتو نماد همه کسانی است که از گستاخی قدرتمندان ضربه می‌بینند و رنج می‌کشند.»

در کوبا هم زندانیان سیاسی مخالف حکومت چپ‌گرای این کشور بارها اعتصاب غذا کرده‌اند.

گیلرمو فاریناس، یکی از مخالفان برجسته دولت فیدل کاسترو بود که بارها اعتصاب غذا کرد.

او اعتصاب غذای ۱۳۴ روزه خود را تنها زمانی شکست که دولت شروع به آزادکردن زندانیان سیاسی کرد. آقای فازیناس در ۲۲ اعتصاب غذا شرکت داشت از جمله یک اعتصاب هفت ماهه در بخشی از مبارزات مخالفان برای داشتن اینترنت آزاد در کوبا.

یک مخالف سیاسی کوبائی دیگر اما ویلن میلار بود که پس از ۵۰ روز اعتصاب غذا در زندان سانیاگو دوکوبا جان سپرد.

ویلمن ویلار در اعتراض به حکم چهار سال زندانی که به خاطر شرکت در یک تظاهرات برای او صادر شده بود، اقدام به اعتصاب غذا کرده بود.

کمیسیون حقوق بشر و آشتی ملی کوبا در بیانیه‌ای گفت: «ویلمار ۳۱ ساله بعد از چند روز وخامت وضعیت جسمی‌اش، در بیمارستان جان سپرد.»

در ایران هم زندانیان سیاسی بارها اعتصاب غذا کرده‌اند که گاهی به مرگ منتهی شده است.

در نوروز ۱۴۰۰، ۲۸ نفر از زندانیان سیاسی در ایران که در زندان‌های مختلف نگهداری می‌شوند با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند که «به یاد و احترام رنج‌های مشترکمان و در اعتراض به ظلم‌های ستمگران» سال ۱۴۰۰ خورشیدی را با اعتصاب غذا آغاز می‌کنند.

آنها با اشاره به کشتار معترضان در آبان ۹۸ گفته‌ بودند در «اعتراض به ظلم و ستمی که برای بقایش هیچ گلوله‌ای را هوایی تلف نمی‌کند» اعتصاب غذا می‌کنند.

نسرین ستوده و نرگس محمدی از جمله فعالان سیاسی‌اند که بارها به دلایل محتلف مانند «عدم آزادی زندانیان پس از پایان حبس» یا «عدم اجازه تماس تلفنی با فرزندان» دست به اعتصاب غذا زده اند.

برخی از اعتصاب غذاها مانند اعتصاب غذای اکبر محمدی و هدی صابر به مرگ معترضین انجامیده است.

اکبر محمدی فعال سیاسی، پس از اعتراضات دانشجویی سال ۷۸ بازداشت و زندانی شد. او که به حبس ابد محکوم شده بود پس از مدتی به مرخصی آمد اما مجددا بازداشت شد. و در اعتراض به این بازداشت و عدم مداوایش، اعتصاب غذا کرد.

کمیته دانشجوئی گزارشگران حقوق بشر در اطلاعیه‌ای درباره آقای محمدی اعلام کرد: «همزمان با بازدید هیاتی از مجلس شورای اسلامی از زندان اوین، ماموران محمدی را در اتاقش با زنجیر به تخت بسته و دهان او را نیز بستند و در حالی که او را کتک زده بودند به بند ۳۵۰ بازگرداندند. به گفته زندانیان آثار ضرب و شتم در بدن وی کاملا مشهود بود.»

او پس از یک هفته اعتصاب غذا در مرداد ۸۵ درگذشت و مقام‌های زندان دلیل مرگ را «ایست قلبی» اعلام کردند.

هدی صابر و امیرخسرو دلیرثانی از فعالان ملی مذهبی، پس از مرگ هاله سحابی در مراسم تشییع جنازه پدرش، با صدور بیانیه مشترکی اعلام کردند که «در اعتراض به مرگ هاله سحابی و برای جلوگیری از تکرار این بیدادگری‌ها علیه انسانهای بی دفاع دست به اعتصاب غذای تر می‌زنند.»

هدی صابر در ۲۲ خرداد ۹۰ و دوران اعتصاب غذا درگذشت.

پزشکان بیمارستان مدرس علت درگذشت آقای صابر را «سهل انگاری مقامات زندان در انتقال به موقع به بیمارستان ذکر کرده و گفته بودند که اگر انتقال وی به موقع انجام می‌شد از مرگ نجات می‌یافت.»