افتتاح فاز ۱۱ پارس جنوبی؛ پایان انتظار ۲۰ ساله یا تداوم مشکل کمبود گاز طبیعی؟

در سال ۱۴۰۱، از میدان پارس جنوبی ۲۲۱ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی برداشت شد، که میانگین برداشت روزانه ۶۰۵ میلیون مترمکعب بود و بعد از پالایش ۵۷۰ میلیون مترمکعب به شبکه سراسری گاز طبیعی ایران تزریق شده است. در حالت کلی میدان پارس جنوبی سهم ۷۵٪ در سبد انرژی کشور داشته است.

بر اساس برنامه اعلام شده از سوی وزارت نفت ایران با بهره‌برداری کامل از طرح توسعه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی، ظرفیت تولید گاز طبیعی از این میدان مشترک به اندازه ۵۶ میلیون مترمکعب در روز افزایش خواهد یافت؛ ادعا می‌شود که با بهره‌برداری از هر یک از بخش‌های مختلف پارس جنوبی، تولید داخلی ناخالص ملی تقریبا یک درصد افزایش خواهد داشت.

بر اساس محاسبات انجام گرفته افتتاح کامل این فاز اهمیت بالایی در صادرات گاز و فرآورده‌ها خواهد داشت، قرار است روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب روزانه «گاز غنی ترش» (نوعی از گاز طبیعی که از هیدروژن سولفید بالایی برخوردار است) تولید کند تا در مجموع ۲۹۰ میلیون بشکه میعانات گازی، ۱۴ میلیون تن گاز مایع، ۳۱۵ میلیارد مترمکعب گاز شیرین و ۱۲ میلیون تن اتان و ۲ میلیون تن گوگرد تولید شود. یعنی وزارت نفت می‌تواند با صادرات تولیدات این فاز میزان صادرات خویش را افزایش دهد و در نتیجه درآمد ارزی ایران نیز افزایش یابد.

به گفته علی ندیران، مدیر پارس جنوبی، برداشت گاز طبیعی از فاز ۱۱ پارس جنوبی جبران‌کننده بخشی از بحران ناترازی گاز در ماه‌های سرد سال است، اجرای پروژه فشارافزایی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در میدان مشترک پارس جنوبی به‌شمار می‌رود. طراحی، ساخت و نصب این تأسیسات نخستین تجربه در کشور به‌شمار می‌رود. هر چند کارشناسان انرژی در ایران بر این باور هستند که وزارت نفت زمان کافی و منابع مالی لازم برای احداث سکوهای مورد نیاز در فاز ۱۱ پارس جنوبی به منظور حل مشکل افت فشار در اختیار ندارد.

دلایل متعددی در مورد تاخیر طولانی مدت در بهره برداری از فاز ۱۱ پارس جنوبی می‌توان برشمرد. به گفته حمید حسینی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران، به دلیل مشکلات مالی و تکنولوژیکی، راه‌اندازی کامل فاز ۱۱ با پیمانکار ایرانی زمان‌بر خواهد بود. همچنین به دلیل تحریم‌ها و احتمال بلوکه شدن سرمایه‌ها، شرکت‌های معتبر چینی نیز قادر به همکاری در این پروژه نمی‌باشند. این پروژه با اهمیت زیادی در تامین نیاز‌های داخلی و صادرات گاز ایران به شمار می‌رود و تاکنون تا به حدودی با مشکلات اعتباری و فنی مواجه شده است.

آخرین حضور شرکت‌های خارجی در این فاز به دوران برجام برمی‌گردد که کنسرسیوم توتال فرانسه و سی‌ان‌پی‌سی چین با شرکت پتروپارس برای توسعه این فاز با وزارت نفت قراردادی امضا کردند، هر چند که مشکلات تامین اعتبار و اعمال تحریم‌های جدید توسط دولت ترامپ باعث خروح شرکت‌های فرانسوی و چینی از فاز ۱۱ شد. در تابستان سال گذشته شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری روس‌ها در میادین نفت و گاز ایران امضا کردند که در این تفاهم‌نامه به مسئله افت فشار در میدان پارس جنوبی نیز تاکید خاصی شده بود البته این تفاهم‌نامه هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است.

دولت ابراهیم رئیسی در ظاهر بر نقش دیپلماسی انرژی در سیاست خارجی بارها تاکید کرده است هر چند جنبه عملی چنین نگرشی در سیاست خارجی دولت سیزدهم به ندرت قابل مشاهده می‌باشد. دولت‌های پیش از ابراهیم رئیسی هم برنامه توسعه فاز ۱۱ را دنبال کردند اما توفیق چندانی در این طرح توسعه کسب کردند.

به گفته مجید چگینی، مدیرعامل شرکت ملی، گاز طبیعی ایران با روند فعلی، مصرف داخلی گاز به ۱۴۲۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. در مورد اظهارات آقای چگینی باید گفت که میزان تزریق به شبکه سراسری حدود ۸۵۰ میلیون مترمکعب است که روند کاهشی تزریق به شبکه سراسری بزودی شروع خواهد شد. مگر اینکه وزارت نفت با ذخیره‌سازی و واردات گاز طبیعی، کاهش ظرفیت تولید گاز طبیعی را جبران کند.

افتتاح بخشی از فاز ۱۱ پارس جنوبی می‌تواند به عنوان برگ برنده دولت رئیسی در توسعه بخش گاز طبیعی در ایران قلمداد شود، اما همانطور که برخی از دولتمردان نیز به آن اشاره کرده‌اند حتی اگر فاز ۱۱ پارس جنوبی بطور کامل افتتاح شود فقط می‌تواند بخشی از مشکل کمبود گاز طبیعی در ایران را جبران نماید و بحران کمبود گاز طبیعی در زمستان پیشرو نیز امنیت انرژی ایران را تهدید خواهد کرد.

نگاه جدیدی به مقوله انرژی در سیاست کلان ایران مورد نیاز است وگرنه هم دامنه ابربحران انرژی در بخش گاز طبیعی، برق و بنزین در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت و هم نقش ایران در بازار جهانی انرژی کاهش خواهد یافت؛ هر چند ادعا می‌شود که صادرات نفت به دوران برجام نیز رسیده است. ولی تا تاثیر افزایش فروش نفت در اقتصاد ایران مشاهده نشود چنین ادعاهایی هم نمی‌تواند باعث نادیده گرفته شدن بحران انرژی در ایران شود.

با توجه به سخنان محسن خجسته‌مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، در مورد اهمیت فاز ۱۱ پارس جنوبی می‌توان انتظار داشت با اتمام طرح توسعه فاز ۱۱، روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز و یک میلیون تن اتان تولید خواهد شد. در سال‌های آینده، از این میدان یک میلیون تن ال‌پی‌جی از این فاز تولید خواهد شود و با بهره‌برداری کامل از این، درآمد سالیانه حدود ۵ میلیارد دلار حاصل شود.

درآمد ارزی دولت رئیسی و دولت بعدی پس از بهره‌برداری کامل از فاز ۱۱ افزایش خواهد یافت اما تا زمانی که مسئله افت فشار، افزایش مصرف داخلی، فرسودگی بخشی از زیر ساختار انرژی ایران، افزایش مصرف داخلی، اف‌ای‌تی‌اف و تحریم‌ها حل نشود مشکلات متعدد صنعت انرژی ایران روز به روز گسترش خواهد یافت.