نگاهی تحلیلی و مقایسه‌ای به آمار گردشگران ورودی به ایران، گویای ضعف کشور در جذب گردشگران خارجی است.
با نگاهی نقادانه به آمار گردشگران ورودی به ایران، میتوان متوجه ضعف کشور در جذب گردشگران خارجی و واگذار شدن عرصه رقابت به رقبای منطقه‌ای شد.
در شرایطی که امارات متحده عربی، قطر، عربستان، مصر، ترکیه و مراکش عمده گردشگران خارجی که مقصدشان خاورمیانه است را به سوی خود جلب کرده‌اند، دست ایران از جذب این گردشگران کوتاه مانده است.
مقایسه تعداد کل گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی فقط با شهر دبی کافی است تا متوجه عمق ضعف ایران در زمینه جذب گردشگران خارجی شویم.
در شرایطی که شهر دبی در سال ۲۰۲۲ پذیرای بیش از ۱۴ میلیون گردشگر ورودی بوده است، سهم ایران از گردشگری ورودی در این سال کمی بیش از چهار میلیون بوده است؛ یعنی شهری کوچک در حاشیه خلیج فارس بیش از سه برابر کشور ایران گردشگر بین‌المللی جذب کرده است و کشور ما با وجود بهره‌مندی از آثار تاریخی و طبیعی متعدد، دستش از جذب گردشگران خارجی کوتاه مانده است.
سقوط آزاد گردشگران ورودی پس از خروج آمریکا از برجام
نگاهی به جدول آماری سازمان جهانی گردشگری مشخص می‌کند از سال ۱۹۹۶ میلادی تا اواسط سال ۲۰۱۶ تعداد گردشگران ورودی به ایران با شیبی ملایم در حال افزایش بود.
از اواسط سال ۲۰۱۶ میلادی و هم‌زمان با اجرایی شدن برجام، به ناگاه تعداد گردشگران ورودی به ایران شتاب گرفته است. به این ترتیب در بین دو سال پس از اجرای برجام یعنی در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ تعداد گردشگران ورودی به ایران از ۴,۸۶۷,۰۰۰ گردشگر به ۹,۱۰۷,۰۰۰ نفر رسید.
پس از این تاریخ و تقریبا هم‌زمان با خروج آمریکا از برجام، سیر نزولی و سقوط آزاد گردشگر ورودی به ایران آغاز شد و نهایتا تعداد گردشگران ورودی به کشور در سال ۲۰۲۰ با سقوط بیش از ۷,۰۰۰,۰۰۰ گردشگر، به ۱,۵۵۰,۰۰۰ نفر رسید. در این میان البته نباید تاثیر جهانی همه‌گیری کرونا بر گردشگری در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ را نیز نادیده گرفت.
سازمان جهانی گردشگری در آخرین گزارش خود که اردیبهشت ماه امسال (۱۴۰۲) منتشر شد، آمار گردشگران ورودی به ایران را اعلام کرده است.
بر اساس آمار اعلامی، در سال گذشته میلادی ۴٫۱ میلیون سفر توسط گردشگران خارجی به مقصد ایران انجام شده است که این رقم فاصله زیادی با آمار بیش از ۹ میلیون نفر دوران پیش از کرونا دارد؛ جالب آنکه حتی مقایسه این آمار با دوران پیش از اجرای برجام نیز نشان می‌دهد که همچنان تا رسیدن به تعداد گردشگر ورودی حدود پنج میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ نیز اندکی فاصله داریم.
سهم ایران از جذب گردشگران خارجی همچنان اندک است و تنها ۰٫۴ درصد از کل سفرهای گردشگری خارجی در سال ۲۰۲۲ به مقصد ایران انجام شده است. با در نظر گرفتن این موضوع که ایران در میان ۱۰ کشور برتر از نظر تعداد میراث جهانی یونسکو جای دارد، وضعیت نامساعد گردشگری ایران بیش از پیش خودنمایی می‌کند.
همچنین میتوان نگاهی به آمار کل سفرهای گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ بیندازیم که بالغ بر ۶۶ میلیون سفر بوده است. سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به این منطقه حدود ۶ درصد برآورد می‌شود؛ آماری که گویای واگذاری عرصه به رقبای منطقه‌ای است.
ضعف برندینگ و زیرساخت‌های گردشگری
فارغ از مسائل و روابط سیاسی، ضعف عملکردی کشور در زمینه برندینگ جاذبه‌های گردشگری ایران و نیز ضعف‌های زیرساختی در زمینه تاسیسات اقامتی و حمل و نقل از مهم‌ترین عواملی هستند که مانع توسعه گردشگری کشور شده‌اند.
عاطفه جوادی کیا، دبیر انجمن گردشگری دانشگاه تهران، در خصوص دلایل عملکرد ضعیف ایران در زمینه جذب گردشگری ورودی به خبرنگار کجارو گفت:
به نظرم استفاده نکردن از بازاریابی قدرتمند و موفق عمل نکردن در زمینه برندینگ و معرفی کردن جاذبه‌های گردشگری کشور از جمله دلایل ضعف گردشگری ورودی به کشور است. این در حالی است که کشور همسایه ما یعنی ترکیه، به‌راحتی برند گردشگری خود را مطرح کرده و گردشگر جذب می‌کند؛ نتیجه این رویکرد این بوده که امروز دنیا ترکیه را با مال‌ها و جاذبه‌های گردشگری آن می‌شناسد.
برخی غفلت از ظرفیت‌های گردشگری ایران در زمینه گردشگری دریایی، گردشگری کویر و سایر حوزه‌های گردشگری را از جمله عوامل موثر در ناکامی ایران در عرصه گردشگران ورودی می‌دانند. دبیر انجمن گردشگری دانشگاه تهران در این خصوص گفت:
ایران جزء ۱۰ کشوری است که بیشترین جاذبه‌ها را دارد؛ یعنی در کشورمان چه در زمینه جاذبه‌های طبیعی و چه در زمینه میراث فرهنگی، جاذبه‌های متعددی وجود دارد. با این وجود، متاسفانه زیرساخت‌های لازم برای گردشگری در کشور وجود ندارد. همچنین بودجه مناسبی برای گردشگری در نظر گرفته نمی‌شود و وزارتخانه مرتبط نیز هم‌زمان به سه بحث میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌پردازد. در نظر بگیرید زمانی که در بخش گردشگری عملکرد خوبی وجود ندارد و مسئولیت دو حوزه دیگر نیز با وزارتخانه است و بودجه مناسبی نیز در نظر گرفته نمی‌شود، شرایط به این شکلی که هست رقم می‌خورد.
وی افزود:
زیرساخت‌ها، تامین بودجه و الزامات اولیه در مرحله اول باید تامین و ایجاد شوند و در عین حال به معرفی و شناساندن مراکز تاریخی و تفریحی کشور و برندسازی در خصوص آن‌ها نیز توجه شود. این موارد باید اتفاق بیفتد تا گردشگر بین‌المللی جذب کشورمان شود و از جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بازدید کند و اتفاقی مشابه آنچه برای ترکیه در حوزه گردشگری افتاده در ایران شکل بگیرد.
جوادی‌کیا ضمن اشاره به مزیت ارزان بودن سفر به ایران برای گردشگران بین‌اللمللی به خبرنگار کجارو گفت:
به‌لحاظ اقتصادی برای گردشگر بین‌المللی خیلی به‌صرفه است که به ایران سفر کند. از سوی دیگر در زمینه گردشگری سلامت نیز ایران به‌عنوان مقصدی خوب در این حوزه، لااقل برای کشورهای همسایه، محسوب می‌شود؛ با این وجود به نظرم فراهم نبودن زیرساخت‌ها و نیز وجود برخی محدودیت‌ها باعث به وجود آمدن شرایط فعلی شده است و در نتیجه آن نمی‌توانیم از ظرفیت‌های گردشگری کشور به‌خوبی استفاده کنیم.
با توجه به پتانسیل بالای ایران در عرصه گردشگری میتوان با اطمینان گفت ایجاد زیرساخت‌های لازم در زمینه حمل و نقل و گردشگری و بهبود روابط سیاسی کشور با کشورهای غربی می‌تواند لوکومتیو صنعت گردشگری ایران را به حرکت درآورد؛ اگرچه لازمه این امر، هم‌سویی وزارت امور خارجه، وزارت گردشگری، وزارت راه و شهرسازی و البته مدیریت کلان کشور است.
از سوی دیگر نباید از نظر دور داشت که در سال‌های اخیر روی مسئله برندسازی در خصوص گردشگری ایران فعالیتی در خور صورت نگرفته و همین امر باعث شده که کشورمان با وجود بهره‌مندی از جاذبه‌های گردشگری در سطح بین‌المللی چندان شناخته شده نباشد.
با این همه، رسیدن به آمار ۹ میلیون گردشگر ورودی که در سال ۲۰۱۹ میلادی برای ایران اتفاق افتاد، هدفی دست یافتنی شمرده می‌شود که در صورت تلطیف شرایط سیاسی و بهبود برند گردشگری ایران میتوان با یک برنامه‌ریزی صحیح به آن دست یافت.
