ایران چطور از قدرت نرم در استان دیرالزور سوریه استفاده می‌کند؟

مرکز فرهنگی اصلی ایران در سال ۲۰۱۸ در مرکز استان دیرالزور تأسیس شد. ایران سپس اقدام به ایجاد شعبه‌های محلی این مرکز در مناطق غرب فرات کرد که پس از بازپس‌گیری این مناطق از داعش در سال ۲۰۱۷ تحت تسلط دولت سوریه است.

حاج رسول، یکی از اعضای سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، فرماندهی این مراکز را از زمان انتصابش در فوریه سال ۲۰۲۲ به عهده داشته است.

علاوه بر ارایه فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی، این مراکز خدمات بهداشتی، آموزشی و بشردوستانه رایگان نیز ارایه می‌کنند.

ابوصادق رئیس سابق این مرکز که بیش از سه سال پیش میزبان جشنواره کودکان در دیرالزور بوده است به تلویزیون سما، که مدافع دولت سوریه است، گفت که هدف «شاد کردن» افراد محلی بوده است.

در ماه مه، وب‌سایت محلی فرات‌پست فهرستی از دوره‌های رایگانی را که این مراکز در شهرهای دیر الزور، المیادین و ابوکمال ارایه می‌کردند منتشر کرد که شامل کلاس‌های بعد از مدرسه برای دانش‌آموزان دختر و پسر و دوره‌های زبان انگیسی و کامپیوتر برای همه سنین می‌شد.

این گزارش می‌گوید که در سال ۲۰۲۲ ده‌ها پرستار زن و مرد دوره‌های این مراکز فرهنگی را تحت نظارت حاج عسکر تمام کرده‌اند که به گفته این سایت مسئول امنیتی ارشد سپاه پاسداران در ابوکمال است.

به گفته این وب‌سایت، این مرکز بیمارستان‌ها و زمین‌های بازی متعددی در روستاها باز کرده است.

سازمان‌های خیریه متعدد مرتبط با ایران به این برنامه‌ها کمک می‌کنند، از جمله جهاد سازندگی.

وب‌سایت العربیه الجدید که وب‌سایت مرتبط با قطر و مستقر در بریتانیاست در گزارشی درباره نقش جهاد سازندگی، به «تروریستی» خوانده شدن آن از سوی آمریکا و ارتباط آن با با جنبش حزب‌الله در لبنان و نیروهای شبه‌نظامی دفاع ملی حامی دمشق اشاره کرده است.

جهاد سازندگی فعالیت‌های‌اش را در صفحه فيس‌بوک‌اش به نمایش می‌گذارد.

گزارش‌های مکرر رسانه‌های محلی، پان‌عرب و بین‌المللی درباره فعالیت‌های مذهبی تحت حمایت مرکز فرهنگی ایران در دیر الزور منجر به این برداشت بسیار شایع شده است که ایران ممکن است در تلاش برای گسترش و نشر اسلام شیعی در میان جمعیت عمدتاً مسلمان سنی محلی باشد.

در ماه مه، دیدبان حقوق بشر سوریه مستقر در بریتانیا، گزارشی درباره طرح مرکز فرهنگی ایران برای ارایه آموزش رایگان برای جوانان زیر ۱۸ سال علاوه بر پرداخت مستمری ماهیانه به آن‌ها منتشر کرد. به گفته اين نهاد هدف این است که: «مخفیانه آنها را برای جهاد آموزش دهند.»

شبکه عرب زبان ایران اينسایدر که درباره فعالیت‌های مذهبی این مرکز در سال ۲۰۱۹ گزارش تهیه کرد، چندین برنامه را در این استان فهرست کرده است و آنها را «دروازه ایران به روی سوریه» توصیف کرده است. ایران‌اینسایدر موضعی ضد ایرانی و ضد دولت سوریه دارد و خود را محصول کار روزنامه‌نگاران عرب و ایرانی مستقر در ایران و جهان عرب معرفی می‌کند.

در میان برنامه‌هایی که به آن‌ها پرداخته شده، گشایش یک حسینیه در شهر دیرالزور است و ساخت مرقدی شیعه برای چشمه مشهور عین علی در کناره کویر، نزدیک شهر القریه.

القریه بر کرانه فرات در مسیر پایین جریان رود از دیر الزور واقع است و در سوی دیگر میدان نفتی عمر واقع است که در آن پایگاه ائتلافی به رهبر آمریکا – بزرگترین پایگاه در سوریه – واقع است.

گزارش مشابه دیگری که روزنامه سعودی الشرق الأوسط منتشر کرده است نشان می‌دهد که مردم محلی القریه چه احساسی نسبت به رشد نفوذ ایران از زمان بازپس‌گیری این محل از داعش دارد.

محلی‌ها گفته‌اند که از آن زمان ایران در پی گسترش اسلام شیعی بوده است و نمونه‌هایی از نام‌گذاری دوباره مساجد محلی به اسم مناسبت‌ها و چهره‌های تاریخی مورد احترام مسلمانان شیعه و ساخت مراقد و حسینیه‌ها را در تأیید این ادعا نقل می‌کنند.

نارضایتی‌های مشابهی در ژانویه ۲۰۲۲ در واشنگتن پست گزارش شده بود.

مردم محلی به این رسانه گفته بودند که «ایران مدرسه ساخته است، مدرسه افتتاح کرده است و سبد غذا توزیع کرده است» و تلاش در نشر مذهب رسمی خودش دارد.

تغییر مذهب به اسلام شیعی محدود بوده است ولی به گفته آنها اذان شیعی در این استان شنیده می‌شود.

مخالفان سوری و رسانه‌ها پشت فعالیت‌های فرهنگی ایران انگیزه‌های پنهانی دیگری می‌بیند.

گزارش که در وب‌سایت ضد دولتی عنب بلدی در سپتامبر ۲۰۲۱ با عنوان «مرکز فرهنگی ایران در دیر الزور … طرح شستشوی مغزی فرقه‌ای» منتشر شده است به پشت پرده این فعالیت‌ها پرداخته است.

بدر سفیف تحلیل‌گری سیاسی است که این فعالیت‌ها را به موازات فعالیت‌های نظامی ایران و پشتیبانی‌اش از گروه‌های شبه‌نظامی می‌بیند – و می‌گوید در صورت پیدا شدن راه حلی سیاسی برای پایان دادن به جنگ داخلی، ایران مجبور به ترک سوریه خواهد شد.

او می‌گوید پیش از چنین وضعیتی ایران قدرت نرم خود را برای «مستقر کردن طرح‌اش در میان مردم» به راه انداخته است تا حضوری دیرپا در اینجا داشته باشد.

به ادعای سفیف، هر برنامه‌ای که مقامات آموزشی دیر الزور تدارک ببیند بدون مشارکت مرکز فرهنگی ایران، «رخ نمی‌دهد».

امجد الساری از وب‌سایت مخالفان موسوم به «چشم فرات» به عنب بلدی گفته است که مرکز فرهنگی ایران «تسلط کامل» بر بخش آموزش دیر الزور از طریق شبکه‌ای از مراکز محلی دارد که متمرکز بر آموزش زبان فارسی و اسلام شیعی به کودکان است.