«بازگشت استالین»؛ روسیه چگونه خاطرات دوران وحشت و سرکوب شوروی را حذف می‌کند؟

از فوریه سال ۲۰۲۲ بودجه تنها یک پروژه درباره این سرکوب‌های تاریخی از محل «اعطای بودجه ریاست جمهوری» تامین شده که طرح آن را یک موسسه غیرانتفاعی با بودجه دولتی و وابسته به موزه گولاگ مسکو ارائه داده است. این در حالی است که سازمان‌ها و پروژه‌های غیر دولتی از آزار و اذیت حکومت شکایت می‌کنند.

«آخرین نشانی» نام پروژه‌ای است که در آن پلاک‌های یادبود بر در خانه‌هایی نصب می‌شود که آخرین محل اقامت کسانی بوده که در آن دوران دستگیر شده بودند. این پلاک‌ها نشانی است برای بزرگداشت کسانی که در جریان پاکسازی‌های استالینی در دهه ۱۹۳۰ میلادی جان خود را از دست دادند.

در ۹ سال گذشته بیش از ۷۰۰ پلاک یادبود در روسیه و دیگر کشورهای تحت سلطه شوروی سابق نصب شده بود.

اوکسانا ماتیوسکایا، یکی از نمایندگان این پروژه به بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی گفت که از ماه مه (اواسط بهار) ده‌ها پلاک در سن پترزبورگ و شهرهای دیگر روسیه «گویی در ریزش یک بهمن» ناپدید شده‌اند.

با این که پلیس وارد ماجرا شده اما هیچ گونه تحقیقات رسمی در این زمینه آغاز نشده است. ماتیوسکایا معتقد است که این موضوع تصادفی نیست.

او می‌گوید: «خاطره دوران وحشت و پاکسازی شوروی، برای جا انداختن مفهوم کشوری که قرار است همیشه در سوی درست تاریخ ایستاده باشد، چالش بزرگی است و به همین دلیل به مذاق مقام‌های روسیه هم خوش نمی‌آید؛ به خصوص بعد از حمله به اوکراین.»

تنها یادبودهای مربوط به پروژه «آخرین نشانی» نیستند که هدف قرار گرفته‌اند.

بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی با جست‌وجو در گزارش‌ رسانه‌های روسیه دست کم ۱۸ نشان یادبود را شناسایی کرده که از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در فوریه سال ۲۰۲۲ به سرقت رفته‌اند یا تخریب شده‌اند. این یادبودها مربوط به قربانیان سرکوب در شوروی سابق و همین طور سربازان خارجی بوده که در جنگ جهانی دوم علیه نازی‌ها جنگیده بودند.

در یکی از تازه‌ترین موارد در روز ۲۲ اکتبر بنای یادبود آجری مربوط به یک کشیش برجسته لهستانی که سال ۱۹۵۱ در اسارت درگذشته بود، در شهر ولادیمیر در شرق مسکو به طور کامل نابود شد.

در موردی دیگر در ماه اکتبر، در جمهوری کومی در شمال غرب روسیه یک صلیب بتونی که سال ۱۹۹۷ به یاد زندانیان لهستانی اردوگاه‌های کار اجباری ساخته شده بود،‌ تخریب شد. به گزارش یک سایت خبری محلی به نام ۷×۷ پلیس از آغاز روند تحقیقات درباره این حادثه سر باز زده و آن را به بدی آب و هوا نسبت داده است.

چند ماه پیش این بنای یادبود با انتقاد سایت اس‌ام نیوز،‌ وابسته به دولت، روبرو شده بود.

این سایت در ماه اوت نوشت: «پلاک‌های یادبودی از دشمنان سرسخت کشورمان نصب شده که مسئول مرگ هزاران هم‌وطن هستند.»

در ماه ژوئن در منطقه سوردلوفسک در غرب روسیه هم پلاک نام‌ها و صلیب‌های یادبود قربانیان دوران سرکوب ناپدید شد. مانند بسیاری از یادبودهای تخریب‌شده که بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی شناسایی کرده، اینها هم به شهروندان لهستانی تقدیم شده بود.

بعد از سال ۱۹۳۹، زمانی که لهستان بین آلمان نازی و اتحاد جماهیر شوروی تقسیم شد، مقام‌های شوروی صدها هزار لهستانی از جمله اسرای جنگی را اعدام کردند. سال ۱۹۴۰ یک میلیون و ۷۰۰ هزار لهستانی به اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری و قزاقستان فرستاده شدند.

لهستان، به خصوص بعد از حمله روسیه به اوکراین، در مرکز حملات تبلیغاتی کرملین بوده است. رسانه‌های وابسته به دولت شایع می‌کنند که لهستان قصد دارد مناطق غربی اوکراین را ضمیمه خاک خود کند.

الکساندرا پولیوانوا، از سازمان «یادبود»،‌ یکی از قدیمی‌ترین گروه‌های فعال حقوق مدنی در روسیه می‌گوید دولت نمی‌خواهد مردم حقیقت را درباره گذشته تراژیک خود بدانند.

ماه دسامبر سال ۲۰۲۱ این سازمان با حکم دادگاهی در روسیه تعطیل شد.

پولیوانوا به بی‌بی‌سی گفت که باور دارد تخریب یادبودها با دستور یا با دخالت مستقیم مقام‌های روسیه صورت گرفته، چون به گفته او مسکو قصد دارد اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان یک مرکز قدرت به نمایش بگذارد، نه یک حکومت سرکوبگر.

او می‌گوید این «نبرد با تاریخ» بعد از آن که سربازان روسیه در اوکراین به جنایات جنگی متهم شدند، شدت و فوریت بیشتری به خود گرفته است.

پولیوانوا می‌گوید «مقام‌های روسیه تلاش می‌کنند خاطرات جنایات آن امپراتوری را برای لاپوشانی یا توجیه جنایات این یکی، از اذهان مردم پاک کنند.»

محبوبیت شخص استالین هم اخیرا در روسیه به شدت افزایش یافته است.

در ماه ژوئیه نتایج نظرسنجی مرکز لوادا که یک موسسه مستقل نظرسنجی است، نشان داد ۶۳ درصد شرکت‌کنندگان نظری مساعد نسبت به این رهبر شوروی سابق دارند که از زمان آغاز این نظرسنجی در سال ۲۰۰۱، بیشترین میزان محبوبیت او در ۱۳ سال گذشته بوده است.

روز ۳۰ سپتامبر کانال تلگرام ۷×۷ گزارش داد که تندیس استالین در یک مجموعه یادبود قربانیان در شمال غرب مسکو نصب شده است.

الکساندر چونوسف، مدیر این مجموعه با این کار مخالفت نکرده است. او به یک رسانه محلی به نام «پودیوم» گفت: «این کار منطقی و قابل فهم است. اگر یادبود ما وقف دوره سرکوب شده، این آدم‌ها خودشان که خودشان را سرکوب نکردند، درست است؟»

به نوشته کانال تلگرامی «ما توضیح می‌دهیم» این دست کم چهارمین مجسمه استالین است که از زمان آغاز حمله به اوکراین در روسیه ساخته می‌شود.

به گزارش این کانال در مجموع ۱۱۰ تندیس استالین در روسیه وجود دارد که ۹۵ تا از آنها در دوره حکومت ولادیمیر پوتین ساخته شده و از این میان ۵۱ مجسمه بعد از الحاق شبه جزیره کریمه به روسیه بنا شده است.

به گفته این کانال تقریبا نیمی از مجسمه‌ها به ابتکار مقام‌های روسیه ساخته و نصب شده است.

پولیوانوا می‌گوید: «یادمان‌ها و یادبودها تنها تعدادی تندیس نیستند بلکه مجموعه‌ای از خاطرات و ارزش‌ها هستند. امروز دو سیستم ارزشی در روسیه با هم رو در رو شده‌اند؛ یکی سیستم حقوق بشر و دیگری یک حکومت سرکوبگر.»

بنیاد «شوالیه روسی» یکی از فعال‌ترین سازمان‌های خصوصی است که برای استالین تبلیغ می‌کند.

این سازمان روز ۱۵ اوت مجسمه‌ای هشت متری از دیکتاتور شوروی را در شهر ولیکیه لوکی در غرب روسیه رونمایی کرد و الان هم در حال جمع‌آوری پول برای ساختن چندین مجسمه دیگر است.

سایت این بنیاد می‌گوید رونمایی از ابن تندیس‌های یادبود «در زمان درگیری روسیه در یک جنگ میهنی حیاتی است.»

«جنگ کبیر میهنی» نامی است که در روسیه برای توصیف جنگ شوروی سابق با نازی‌ها بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ در جریان جنگ جهانی دوم به کار می‌رود. کرملین و شخص پوتین بارها حمله به اوکراین را به آن جنگ تشبیه کرده‌اند.

به گزارش سایت تحقیقی آژنتسوو در روسیه،‌ بنیاد شوالیه روسی را «انجمن نیروهای ویژه پیشین روسیه» راه‌اندازی کرده است. رئیس آن ارتشبد الکساندر میروشنیچنکو است که در دستگاه اطلاعاتی شوروی و روسیه خدمت کرده است.

دو عضو هیئت امنای این بنیاد هم از افسران سابق کاگ‌ب، سرویس اطلاعات و امنیت شوروی سابق هستند.

بنیاد شوالیه روسی درخواست بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی برای اظهارنظر درباره فعالیت‌هایش را نپذیرفت.