تاجیکستان و بحران آب – BBC News فارسی

اکنون بعد از گذشت حدود ۵۰ سال کشورهای دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که باید تلاشهای خود را در مسائل آب هماهنگ و متحد کنند.

در دو ده‌ساله گذشته تاجیکستان مبتکر چند اقدام بین‌المللی در مسائل آب بوده است.

در ۲۰ سال اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۹ قطعنامه مربوط به آب و اقلیم را به تصویب رسانده است.

از جمله سازمان ملل با پیشنهاد تاجیکستان سال ۲۰۰۳ را سال بین‌المللی آب تازه، سالهای ۲۰۰۵-۲۰۱۵ را ۱۰ ساله بین‌المللی«آب برای حیات» و سال ۲۰۱۳- را سال بین‌المللی همکاری در عرصه آب اعلام کرده بود.

در دسامبر سال ۲۰۱۶، مجمع عمومی سازمان ملل متحد پیشنهاد تاجیکستان را پذیرفت و سالهای ۲۰۱۸-۲۰۲۸ را ۱۰ ساله بین‌المللی «آب برای توسعه پایدار» اعلام کرد.

هدف این قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل توسعه پایدار و مدیریت بهتر ذخایر آب در جهان عنوان شده.

در تازه‌ترین اقدام، با پیشنهاد تاجیکستان سال ۲۰۲۵ از سوی سازمان ملل سال بین‌المللی حفاظت از یخچال‌های طبیعی یا به قول تاجیکها «پیریخها» اعلام شد که بر رابطه ذوب شدن یخچالها و تأثیر تغییرات اقلیمی به این روند تأکید دارد.

سراج‌الدین مهر‌الدین، وزیر خارجه تاجیکستان در رابطه به اهمیت کنفرانس آب سازمان ملل گفت: بنا بر چالشها و تهدیدهای روزافزون در مقیاس جهان، این کنفرانس یک اقدام بموقع برای تحکیم همکاری در مسئله‌های آب، مبارزه با پیامدهای تغییرات اقلیمی و گذار به اقتصاد سبز می‌باشد و به وضع فعلی بین‌المللی تأثیر مثبت خواهد رساند.

آقای مهر‌الدین ابراز امیدواری کرد «یکی از نتیجه‌های مهم کنفرانس نقشه راه در زمینه آب خواهد بود که امکان می‌دهد روند دست یافتن به اهداف مربوط به آب تسریع شود.»

به گفته وزیر خارجه تاجیکستان «جهان از دست یافتن به هدفهای مورد توافق کشورها و سازمانهای بین‌المللی در مسائل آب، از جمله هدف توسعه پایدار تا سال ۲۰۳۰ خیلی عقب مانده است. کنفرانس آب سازمان ملل متحد امکان بی‌نظیری فراهم می‌آورد تا که وضعیت را تغییر بدهیم.»

در تاجیکستان پنج میلیون نفر به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند.

بیش از ۶۰ درصد منابع آب آسیای مرکزی از کوهستان تاجیکستان سرچشمه می‌گیرد.

اما نیمی از جمعیت ۱۰ میلیون نفری تاجیکستان، کشوری که مبتکر چند اقدام جهانی در مسائل آب در دو ده‌ساله گذشته بوده است و ذخایر بزرگ آب دارد، با آب آشامیدنی سالم تأمین نیستند.

بخصوص در جنوب تاجیکستان صدها روستا و محل مسکنی از بی‌آبی رنج می‌برند.

بر اساس آمار رسمی از بیش از دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر از جمعیت استان ختلان که در مناطق روستای زندگی می کنند، تنها پنج درصد با آب آشامیدنی سالم دسترسی دارند.

در آستانه کنفرانس آب سازمان ملل متحد به چند ناحیه استان ختلان، واقع در جنوب تاجیکستان سفر کردم تا با وضعیت تأمین کشاورزان و مردم با آب آشنا شوم.

جنوب تاجیکستان تولیدکننده اصلی محصول کشاورزی برای مردم سراسر این کشور است. بسیاری در این منطقه از راه پرورش میوه و سبزیجات روزگارشان را می‌چرخانند.

حبیبه میرزایوا بیش از ۲۰ سال است در روستای بیش کپه ناحیه ناصر خسرو زندگی می‌کند. یک پسر او برای کار به روسیه رفته، فرزندان دیگر و عروس خانواده‌اش در مزرعه با او کار می‌کنند. حبیبه آب را اساس کشاورزی می‌داند. او در حالی که مشغول کار در زمینش بود، به من گفت:

“در این جا ما به آب سخت نیاز داریم. اگر آب نباشد، هیچ کاری نمی‌شود کرد. حالا که آب هست، هر سال در این جا سیب زمینی، سر، پیاز و گوجه فرنگی کشت و پرورش می‌کنیم.”

در نزدیکی خانه این زن کشاورز پمپ کهنه و خراب‌شده‌ای را دیدم. ساکنان محلی گفتند که در زمان شوروی با استفاده از این پمپها به مزارع آب می‌داده‌اند. بعد از فروپاشی شوروی نظام آبرسانی هم در این جا از بین رفته.

الموراد پیریمف، رئیس روستای عربخانه ناحیه ناصر خسرو گفت که حدود دوهزار ساکن این روستا برای آبیاری زمینهایشان با کمبود آب روبرو بوده‌اند. آقای پیریمف افزود: «وضعیت بسیار دشوار بود. زیرا بموقع آب گرفته نمی‌توانستیم، در وقت ضروری امکان کشت زراعت را نداشتیم. هر روز میان کشاورزان بر سر توزیع آب سوءتفاهم، نزاع و مناقشه رخ می‌داد.»

اکنون سه سال است که کشاورزان ناحیه ناصر خسرو دوباره نفس راحت می‌کشند.

شش دروازه توزیع آب را در این ناحیه آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا و صندوق آقاخان بازسازی کردند.

مسئولیت توزیع آب به ۱۶۰۰ هکتار زمین کشاورزان اتحادیه مصرف کنندگان آب موسوم به “چل و چارچشمه” برعهده دارد.

استفاده صرفه‌جویانه از منابع موجود آب برای بهبود شرایط اقتصادی و زندگی مردم بسیار مؤثر ارزیابی می‌شود.

به این دلیل، کشاورزان بازسازی دروازه‌های توزیع آب در ناحیه ناصر خسرو را اقدامی مهم برای آبیاری مزارع و همین طور بهتر شدن محصول کارشان می‌دانند.

در ادامه‌ سفرم در جنوب تاجیکستان به روستای راه نو در ناحیه قبادیان سر زدم.

حدود پنج هزار ساکن این روستا سالیان زیاد آب آشامیدنی سالم نداشتند و ناچاراز آبهای زیرزمینی، آب جویها و کانالها استفاده می‌کردند که به گفته آنها از نظر بهداشتی خطر داشته است.

البته حالا دهها روستا و محل مسکنی در جنوب تاجیکستان، مثل راه نو کماکان از بی‌آبی رنج می‌برند.

از چند سال پیش بد-این سو سازمانهای بین‌المللی و کشورهای خارجی در تأمین دسترسی مردم چنین روستاها به آب سالم آشامیدنی با حکومت تاجیکستان همکاری می‌کنند.

در چارچوب طرح «شکوفایی تاجیکستان: مشارکت برای رشد اجتماعی و اقتصادی» در روستای راه نو از عمق ۶۰ متر آب برآورده و آن را تصفیه می‌کنند.

۶۴۰ خانواده ساکن این روستا با آب آشامیدنی سالم تأمین شده‌اند؛ رویدادی فرحبخش برای باشندگان این روستا، بخصوص زنان.

حمیده عبدالرحمانوا، یک زن ساکن روستای راه نو در حالی که از شیر آب خانه‌اش به ظرفی آب می‌گرفت، در پاسخ به سؤال من گفت:

«خیلی خوشحالم، فکر می‌کنم همه زنهای همدهه‌ام خوشحال هستند. آنها هم مثل ما در گذشته رنج و عذاب بی‌آبی می‌کشیدند، از جوی آب می‌گرفتند، یا از خانه‌های همسایه‌هایشان آب می‌آوردند. اکنون در خانه همه آب هست. ما از این خیلی خوشحالیم.»

ساکنان روستای سرخاب ناحیه فرخار، منطقه‌ای در کنار رودخانه آمو نیز تا همین اواخر آب تازه نداشتند.

اکنون از فاصله ۱۱ کیلومتر به این روستا لوله آب کشیده شده. مدیریت این طرح آبرسانی بر عهده خود مردم روستا بوده است.

شمعی نبی‌یوا، یک زن ساکن این روستا گفت: بیش از ۳۰ سال بود که آب آشامیدنی نداشتیم. مشکل بود. از دهه دیگر آب می‌آوردیم و در بهارآب باران را استفاده می‌کردیم. گاها ناچار آب خریداری می‌کردیم. اما نمی‌دانستیم آن آب تا کجا سالم و بی‌خطر است.

به گفته طاهر پیراف، ساکن دیگر روستای سرخاب ناحیه فرخار «از دهکده شباده تا به دهکده سرخاب لوله آب کشیده شده و اکنون ۵۳۴ خانواده با آب سالم آشامیدنی تأمین هستند.»

در مدرسه روستای سرخاب مخزن آبی را به من نشان دادند که در طول سه دهه اخیر دانش‌آموزان از آب آن استفاده می‌کرده‌اند.

شش ماه پیش، پس از آغاز سال نو تحصیلی جدید به مدرسه یک خط لوله آب تازه کشیدند و سیرویس جدید بهداشتی هم برای بیش از ۷۰۰ دانش‌آموز فعال شده.

در مجموع با کمک مالی آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا و همکاری صندوق آقاخان طی سه سال اخیر در جنوب تاجیکستان ۱۰ شبکه آبرسانی بنیاد شده که بیش از ۲۶ هزار نفر را با آب آشامیدنی سالم تأمین می‌کنند.

همچنین در مکتبهای این منطقه ۹ سرویس بهداشتی بنیاد کرده‌اند.

مت کرتیس، مدیر دفتر آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا در تاجیکستان فعالیتهای این سازمان را در بخش آبیاری مزارع و تأمین آب آشامیدنی در این کشور مهم خواند.

به گفته او در تاجیکستان زمینهای کشاورزی کم و زمینهای آبی محدود است، از این رو آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا با اتحادیه مصرف کنندگان آب همکاری می‌کند تا کشاورزان از ذخایر آب صرفه‌جویانه استفاده ببرند و از مزارع محصول خوب به دست آورند.

به اعتقاد آقای کرتیس همه به آب تازه حق دارند و آب سالم برای سلامت مردم بسیار مهم است. اما به گفته او نزدیک ۵۹ درصد جمعیت تاجیکستان به آب آشامیدنی سالم دسترسی نداشته‌اند.

او هدف برنامه‌های آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا را چنین عنوان کرد: «کشاورزان تاجیک به آب دسترسی پیدا کرده، محصول خوب بگیرند و سلامتی مردم تاجیکستان بهبود پیدا کند.»

با این همه، صدها روستا، محل اسکان و مدرسه دیگر در سراسر تاجیکستان از آب تازه محرومند.

اکنون چشم امید تاجیکها به کنفرانس آب سازمان ملل است.

آنها امیدوارند که در پی اجرای اهداف ده‌ساله بین‌المللی عمل «آب برای توسعه پایدار» تا سال ۲۰۲۸ میلیونها نفر در سراسر جهان، از جمله صدها هزار از شهروندان در تاجیکستان به آب آشامیدنی سالم دسترسی پیدا خواهند کرد.