- دکتر امین مقدم
- ایمنی‌شناس
منبع تصویر، Getty Images
در دهه‌های اخیر بیماری‌های حساسیتی یا آلرژی مانند انواع حساسیت‌های پوستی، ریوی و گوارشی، در سرتاسر جهان بخصوص در محیط‌های شهری و مناطق توسعه یافته، افزایش محسوسی داشته و در بعضی جوامع غربی تا ۳۰ درصد می‌رسد.
در این میان، حساسیت به مواد غذایی متداول مانند شیرگاو، تخم‌مرغ، برخی خشکبار، گندم و سویا، ماهی و غذاهای دریایی، در تغذیه مناسب کودکان مشکل ایجاد می‌کنند.
بسیاری از خوردنی‌هایی که به دلیل ایجاد آلرژی در لیست حساسیت‌زا‌های شایع قرار گرفته‌اند، جزو رژیم اصلی روزانه هستند و در بسیاری از فراورده‌های خوراکی ممکن است یافت شوند.
بنابراین، حذف این مواد از رژیم تغذیه کودکانِ، علاوه بر محرومیت از چنین منبع مهم غذایی، در عمل گاهی بسیار مشکل است، بخصوص که حتی مقادیر بسیار جزیی مواد ممکن است باعث واکنش وخیم در کودکان با آلرژی شدید شوند. برای مثال بدلیل شیوع بالای آلرژی شدید به بادام زمینی در ایالات متحده، بردن خوراکی‌های حاوی بادامزمینی به بسیاری از مدارس ممنوع است.
منبع تصویر، Getty Images
آلرژی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟
آلرژی واکنش بیش از حد سیستم ایمنی‌ست به موادی که معمولا بیضررند مانند گردهٔ گیاهان یا پروتئین‌های تخم‌مرغ، شیر و بادام زمینی.
در روند ایجاد آلرژی، سیستم ایمنی به دلایلی که کاملا شناخته نشده، ابتدا به یک مادهٔ بی‌ضرر، مانند آلبومین سفیدهٔ تخم مرغ حساس می‌شود و بر ضد آن نوعی پادتن (آنتی‌بادی) بنام «ایمونوگلوبولین ئی» می‌سازد.
پادتن‌ها را معمولا سلول‌های ایمنی برای خنثی کردن عوامل بیماری‌زا و مضر مانند ویروس یا سموم تولید می‌کنند.
اما در آلرژی، سیستم ایمنی، ایمونوگلوبولین ئی را به اشتباه بر ضد موادی می‌سازد که معمولا بیضررند، مانند پروتئین‌های غذایی یا شورهٔ پوست حیوانات خانگی.
فردی که مقدار زیادی از این نوع پادتن را در بدن خود دارد، در مواجهه با ماده‌ای که قبلا به آن حساس شده، مثلا در اثر استنشاق گردهٔ گیاهان، تماس پوست با یک محصول آرایشی، خوردن تخم‌مرغ یا نیش زنبور دچار واکنش بیش از حد ایمنی می‌شود که به آن آلرژی و یا واکنش حساسیتی می‌گوییم.
در طی این واکنش، ایمونوگلوبولین ئی به ماده‌ای که بدن به آن حساس شده مثلا آلبومین تخم‌مرغ یا پروتئین‌های شیرگاو می‌چسبد و موجب آزاد شدن موادی مانند هیستامین از سلول‌های ایمنی می‌شود. این مواد ایجاد التهاب می‌کنند و باعث تورم، گشادی عروق، تنگی راههای هوایی و در موارد شدید شوک آنافیلاکتیک می‌شوند.
آلرژی به عوامل گوناگونی نسبت داده می‌شود، زمینهٔ ژنتیکی (مثلا مشکلات پوستی مانند اگزما)، عوامل محیطی (مثل آلودگی هوا، زمان و مکان) و همینطور خواص بعضی مواد آلرژی‌زا. فرضیه‌های گوناگونی هم در این باره مطرح شده، از جمله افزایش حساسیت سیستم ایمنی بدلیل کاهش ابتلا به عفونت‌های خردسالی، تغییر ترکیب طبیعی میکروب‌های روده و پوست و غذاهای فرآوری شده، شوینده‌های شیمیایی و آنزیمی و آلودگی هوا و محیط زیست.
منبع تصویر، Getty Images
تغییر توصیه‌های پزشکی برای پیشگیری از آلرژی‌های غذایی
از آنجایی که بسیاری از آلرژی‌های غذایی در سال‌های ابتدایی زندگی بروز می‌کنند، توصیه‌های پزشکی پیشین تاکید بر حذف مواد غذایی آلرژی‌زا داشتند، یعنی حذف خوردنی‌هایی مثل تخم مرغ یا بادام زمینی بخصوص در صورت وجود زمینه اگزما، تا دو سه سالگی.
تا ده سال قبل، هنوز نظر بر این بود که چون دستگاه ایمنی نوزادان تکامل نیافته، بیشتر مستعد حساسیت هستند.
اما مطالعات ایمنی‌شناسی جدید نشان داده‌اند که دستگاه گوارش (بخصوص میکروب‌های گوارشی یا میکروبیاتا) نقش مهمی در آموزش دستگاه ایمنی دارد تا بتواند با عوامل بیرونی سازگار شود و مواد خوراکی را بهتر تحمل کند.
در واقع سال‌هاست که از این قابلیت دستگاه گوارشی در حساسیت‌زدایی، در درمان آلرژی‌ها استفاده شده است، با تغذیه تدریجی فردِ دچار حساسیت با مقادیر فزایندهٔ مادهٔ حساسیت‌زا.
منبع تصویر، Getty Images
تست پوستی آلرژی
حساسیت به بادام زمینی
رویکرد جدید تا حد زیادی از یافته‌های تحقیقات در باره حساسیت کودکان به بادام زمینی، یکی از شایع‌ترین حساسیت‌های خوراکی در کودکان در کشورهای شمال جهانی) به دست آمده‌اند از جمله مطالعه معروف به «یادگیری زودهنگام با بادامزمینی» که در سال ۲۰۱۵ درانگلستان منتشر شد.
این مطالعه نشان داد وقتی تغذیه با فراوردهٔ بادامزمینی (کرهٔ بادامزمینی رقیق) در شیرخواران با ریسک بالای حساسیت، بین ۴ تا ۱۱ ماهگی آغاز شود، احتمال ابتلای آنها به آلرژی ۵ برابر کمتر از کودکانی است که بادامزمینی تا دو سه سالگی از تغذیه‌شان حذف می‌شود.
بعلاوه، این مطالعه نشان داد شروع زودهنگام تغذیه (پس از ۴ ماهگی) نه فقط احتمال آلرژی به بادام زمینی را افزایش نداد، بلکه حتی در کودکان با زمینهٔ حساسیتی هم از بروز آن در آینده کاست.
این تحقیق با مطالعات گوناگونی دنبال شد، از جمله در کشورهای اسکاندیناوی و ژاپن که همگی نتایج مشابهی داشتند، تغذیه زودهنگام (۴ تا ۶ ماهگی) در کاهش بروز حساسیت به بادامزمینی، تخم‌مرغ، شیرگاو و گندم موثر بود.
اینکه بسیاری از حساسیت‌های غذایی در واقع در ماه‌های اول زندگی ایجاد می‌شوند، اهمیت شروع زودهنگام تغذیه را با این مواد (بصورت پوره رقیق شده با آب) نمایان‌تر می‌کند. علاوه بر این، برخی مطالعات نشان می‌دهند شروع تغذیه زودهنگام با مواد حساسیت‌زا حتی در شیرخواران بدون زمینه حساسیتی هم احتمال ابتلا به آلرژی را در آینده کمتر می‌کند.
این شواهد را اضافه کنیم به اینکه آلرژی‌هایی مثل حساسیت به بادام زمینی در کشورهایی مانند اسرائیل که فرآورده‌های بادامزمینی از سنین پایین جزء تغذیه کودکان است، از کشورهای غربی بمراتب کمتر است.
با بررسی نتایج تحقیقات جدید، نهادها و سازمان‌های تخصصی بهداشت و سلامت در آمریکا، کانادا، اروپا و استرالیا پیشنهاد‌ها و توصیه‌نامه‌های تازه‌ای برای شروع زودهنگام تغذیه با مواد غذایی آلرژی‌زا منتشر کرده‌اند.
منبع تصویر، Getty Images
توصیه‌های تازه برای پیشگیری از آلرژی غذایی کودکان
نتایج کلی مطالعات نشان می‌دهند که نه فقط تغدیه زودهنگام بروز واکنش شدید حساسیتی را در شیرخواران افزایش نمی‌دهد بلکه کاهش قابل‌توجهی هم می‌دهد. علاوه بر این، شروع زودهنگام مواد غذایی حساسیت‌زا، حتی در اطفال دچار اگزما، با افزایش واکنش آلرژیک شدید همراه نیست.
یادآوری مهم: زمان شروع، شکل، مقدار و دفعات تغذیه، بخصوص در صورت وجود زمینه مشخص حساسیتی، حتما باید با توصیه و زیر نظر متخصص باشد تا در صورت بروز علائم، تغذیه قطع و کمک و مشاورهٔ پزشکی گرفته شود.
- خوردنی‌های حساسیت‌زا شامل انواع مغزدانه‌ها، تخم‌مرغ، شیر گاو، گلوتن (گندم)، سویا، کنجد و ماهی بایست حتما پوره و رقیق شوند و به روش و مقادیر توصیه شده، چند بار در هفته در تغذیه کودک گنجانده شوند.
- در مورد سن شروع عموما ۶ ماهگی توصیه می‌شود اما گاهی تاکید می‌شود که برای شیرخواران با ریسک بالا، مثلا دچار اگزما، در صورت امکان تغذیه با مواد حساسیت‌زا از حدود ۴ ماهگی شروع شود.
- شروع تغذیه با مواد آلرژی‌زا بصورت پوره و کرهٔ نرم و رقیق شده است.
- پس از شروع، مصرف این مواد باید در طول دوران کودکی ادامه یابد تا در جلوگیری از حساسیت‌های آتی موثر باشد.
- برخی توصیه می‌کنند بهتر است این خوردنی‌ها تک‌تک و جداگانه شروع شوند تا در صورت ایجاد واکنش، عامل حساسیت‌زا قابل شناسایی باشد.
- واکنش‌های حساسیتی معمولا در عرض چند دقیقه پس از تغدیه آشکار می‌شوند ولی گاه ممکن است بروز واکنش چند ساعت طول بکشد.
- این واکنش‌‌ها ممکن است خفیف یا شدید باشند با علائمی مثل بثورات و کهیر، تورم لب‌ها و صورت، زبان و حلق، تنگی نفس و خس‌خس ریه، سرفه ممتد، برگرداندن غذا، بی‌حالی یا بی‌قراری و گریه، بی‌حالی، رنگ پریدگی و کبودی لب و در موارد شدید شوک آنافیلاکتیک که اورژانس طبی است.
- بروز هر گونه واکنش مشکوک به حساسیت نیاز به توجه و مشاورهٔ پزشکی دارد.
بیشتر بخوانید:
