جنگ روسیه با اکراین: اعزام تاجیکها از زندانهای روسیه به جنگ

در چند ماه اخیر پیکر دست کم پانزده شهروند تاجیکستان از روسیه به دوشنبه انتقال داده شده که به گفته خانواده‌هایشان از زندان‌های روسیه به جنگ برده شده بودند.

روستای یکه توت شهر حصار تاجیکستان، هزارها کیلومتر از سنگرهای جنگ روسیه و اوکراین دور است، اما صدای پای جنگ به این روستا هم رسیده.

ذوالفقار محی‌الدین‌اف یک جوان زاده این روستا سه ماه پیش در شهر باهموت اوکراین کُشته شد و پیکر او را ۲۲ ژانویه در آرامستان این ده به خاک سپردند.

ذوالفقار محی‌الدین‌اف ۲۷ ساله و مجرد بود. او در سال ۲۰۱۹ به روسیه مهاجرت کرد.

یک سال بعد، به اتهام خرید و فروش مواد مخدر به شش سال زندان محکوم شد.

به گفته بستگانش، ذوالفقار حتی از زندان با آنها گهگاهی تماس می‌گرفته. نصرالدین محی‌الدین‌اف، دایی ذوالفقار در این باره به بی‌بی‌سی گفت: «بعد از اکتبر ۲۰۲۲ ذوالفقار دیگر با ما تماس نگرفت. ۲۰ ژانویه سال ۲۰۲۳ از مقامات روسیه به ما خبر دادند که محی‌الدین‌اف ذوالفقار در جنگ در اوکراین کشته شده و جسد او را به دوشنبه می‌فرستند.»

روستای زیرکی در شهر حصار در نزدیکی زادگاه ذوالفقار واقع است.

ادی بیک سیف‌الله یف، جوان ۲۹ ساله ساکن این روستا نیز، پاییز گذشته از یکی از زندان‌های روسیه به جنگ رفت و اواخر ماه دسامبردر یکی از درگیری‌های اطراف شهر کراماتورسک استان دونتسک اوکراین کشته شد.

یک ماه پیش، در روز خاکسپاری ادی بیک به خانه‌ او در روستای شهر حصار رفتیم، اما بستگانش حاضر نشدند با ما صحبت کنند.

تا حالا دست‌کم نام پانزده شهروند تاجیک رسانه‌ای شده که به گفته خانواده‌هایشان از زندان‌های روسیه برای جنگ در اوکراین استخدام شده‌اند.

اما مقامات تاجیک می‌گویند تعداد دقیق زندانیان تاجیک در روسیه و شمار کشته‌شده‌ها در جنگ اوکراین را نمی‌دانند.

رمضان رحیم‌زاده، وزیر کشور تاجیکستان در نشست سالانه خبری‌ در پاسخ به سؤال خبرنگار بی‌بی‌سی در این باره چنین گفت:

«ما در باره تعداد شهروندان تاجیکستان که در زندان‌های روسیه هستند، آماری نداریم. متأسفانه، چند نفر از شهروندان ما در جنگ‌ها کشته شده و جسد برخی از آنها را به تاجیکستان آورده‌اند. این گونه آمار هم در دست ما نیست که شمار دقیق آنها چند نفر است. ما به همکارانمان دستور دادیم که در آینده این گونه آمار را تهیه کنند، تا تعداد زندانیان تاجیک کشته‌شده در جنگ روسیه و اوکراین را دقیق بدانیم و علت به جنگ رفتن آنها را تحقیق بکنیم.»

در همین حال، در سال ۲۰۲۲ پیکر ۱۵۹۵شهروند تاجیک از روسیه به شهر دوشنبه انتقال داده شده که ۶۴۵ جسد بیشتر نسبت به سال۲۰۲۱ بوده است.

با این همه معلوم نیست که چه تعداد از این افراد در جنگ روسیه با اوکراین کشته شده‌ و چند نفر آنها از زندان‌های روسیه برای جنگ در اوکراین استخدام شده‌اند.

در پی اصلاح قانون بسیج شهروندان روسیه که ولاديمير پوتین، رئیس‌جمهور این کشور در نوامبر گذشته امضا کرد، اکنون افرادی را که به جرم قتل، راهزنی، سرقت و خرید و فروش مواد مخدر در روسیه زندانی شده‌اند، می‌توانند به جنگ ببرند.

طبق گزارش‌های تأییدنشده نزدیک به ده هزار شهروند تاجیکستان در زندان‌های روسیه به سر می‌برند.

حالا سوال اصلی این است که شهروندان تاجیکستان از زندان‌های روسیه داوطلبانه به جنگ علیه اوکراین می‌روند یا ازسوی مقامات روس به اجبار به جنگ فرستاده می‌شوند.

به باور کریمجان یاراف، یک فعال حقوق مهاجران تاجیک در روسیه، جلب کارگران مهاجر تاجیک به جنگ اوکراین از چند راه صورت می‌گیرد.

آقای یاراف در این باره به بی‌بی‌سی گفت:

«حتی افرادی که آزاد هستند، به خاطر دریافت پول و گرفتن تابعیت روسی راضی می‌شوند داوطلبانه به جنگ بروند. تعدادی را هم، از جمله زندانیان تاجیک اجباری به جنگ می‌برند.»

به گفته این فعال حقوق مهاجران تاجیک، یکی از شرط‌های استخدام زندانیان برای جنگ در اوکراین این بوده که این کار به صورت مخفیانه انجام شود.

زیرا اگر معلوم شود که یک تاجیک در جنگ در کشوری خارجی شرکت کرده است، این عمل او در تاجیکستان جرم محسوب می‌شود.

شاکرجان حکیم، حقوقدان تاجیک هم بر این باور است که «زندانیان تاجیک در روسیه اگر تابعیت تاجیکی خود را حفظ کرده باشند، بدون شک حق شرکت در جنگ و هرگونه نزاع‌ نظامی در داخل و خارج از تاجیکستان را ندارند. طبق قانون، شهروندانی که در چنین نزاع‌ها شرکت کنند، مجازات خواهند شد.»

آقای حکیم به بی‌بی‌سی گفت که «شاید مقامات روس با استفاده از شیوه‌های غیرمشروع روند دریافت شهروندی روسیه را برای زندانیان تاجیک ساده کرده، با وعده آزادی پیش از پایان دوره محکومیتشان، آنها را به جنگ ضد اوکراین جلب کنند.»

کریمجان یاراف، فعال حقوق مهاجران تاجیک در این رابطه افزود، که «در روسیه هزاران نفر از کارگران مهاجر تاجیک به دوره‌های طولانی زندانی شده‌اند و آنها به جای گذراندن ده یا پانزده سال در زندان راضی هستند شش ماه به جنگ بروند و اگر زنده ماندند، از ادامه‌ اجرای جزا آزاد شوند.»

اما بستگان ذوالفقار محی‌الدین‌اف باور ندارند که او داوطلبانه به جنگ رفته باشد. آنها بر این باورند که ذوالفقار را اجباری به جنگ برده‌اند.

روزی که به زادگاه ذوالفقار رفتیم، کودکان و نوجوانان هم‌دیار او بی‌خبر از گپ دنیا سرگرم رقابت در میدان فوتبال بودند.

والدین بسیاری از آنها برای کار به روسیه رفته‌اند و احتمال دارد بسیاری از این کودکان هم مهاجران بالقوه آینده برای روسیه باشند.

ادامه‌ جنگ روسیه با اوکراین بدون شک روی آینده این کودکان و زندگی خانواده‌های آنها بی‌تأثیر نخواهد بود.

تاجیکستان در قبال جنگ روسیه با اوکراین که از آغاز آن یک سال سپری شد، موضع بی‌طرفی گرفته.

چنین به نظر می‌رسد که مخالفت با روسیه در مورد این جنگ به ضرر صدها هزار کارگر مهاجر تاجیک تمام خواهد ‌شد که به اعتقاد بسیاری پول‌هایی که به تاجیکستان می‌فرستند عامل ثبات نسبی در این کشور فقیر آسیای مرکزی بوده است.