در نشست دوحه درباره افغانستان چه گذشت؟

نشست دو روزه سازمان ملل هم از مهمترین نشست‌های بین المللی درباره افغانستان بعد از سقوط این کشور به دست طالبان بود. برای اولین بار نمایندگان ویژه ۲۱ کشور از منطقه‌ و جهان در امور افغانستان از جمله چین، روسیه، پاکستان، ایران و آمریکا و نمایندگان ویژه اتحادیه اروپا و سازمان همکاری اسلامی برای دو روز با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، دور یک میز جمع شدند و درباره آینده رابطه‌شان با طالبان بحث و گفتگو کردند.

نشست به دلیل حساس بودن موضوعات مورد بحث پشت درهای بسته برگزار شد. هیات‌های شرکت کننده و دولت قطر نمی‌خواستند اطلاعاتی از داخل نشست به بیرون درز کند.

سری بودن بحث‌ها، بسیاری از مدافعان حقوق بشر و زنان را نگران کرده بود که مبادا موضوع به رسمیت شناختن حکومت طالبان مطرح شود.

به نظر می‌رسد، دستورالعمل نشست بعد از اعتراض‌های گسترده افغان‌ها و نهادهای حقوق بشری خارجی در داخل و بیرون از افغانستان به موضوع به رسمیت شناخته شدن طالبان، تغییر کرد.

دو هفته قبل از آن، امینه محمد، معاون دبیرکل سازمان ملل گفته بود که موضوع به رسمیت شناختن حکومت طالبان و آنچه او «برداشتن گام‌های کوچک ابتدایی» در این راستا خواند از موضوعات اصلی نشست دوحه است.

سخنگویان سازمان ملل بعد از این اظهارات با توضیحات بیشتر درباره نشست دوحه، اظهارات امینه محمد را به طور غیرمستقیم رد کردند و تاکید کردند که به رسمیت شناختن طالبان موضوع مورد بحث نشست دوحه نیست.

در نشست دوحه درباره افغانستان هیچ کس از افغانستان دعوت نشده بود از جمله از حکومت طالبان که امیدوار بودند در این نشست نماینده‌ای داشته باشند. در پایان نشست به سفارت افغانستان در دوحه قطر رفتیم که حالا در کنترل طالبان است و با سفیر این گروه، محمد نعیم که همزمان سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در دوحه است، درباره پیامدهای نشست سازمان ملل گفتگو کردیم.

آقای نعیم نارضایتی خود را نسبت به عدم حضور نماینده شان در نشست سازمان ملل ابراز کرد و گفت که نشست‌های بین‌المللی بدون حضور نماینده طالبان «بی‌نتیجه» است. آقای نعیم برای حل مشکلات در افغانستان بر گفتگو و تعامل با جهان تاکید کرد.

نشست دو روزه دوحه درباره هماهنگی رویکرد کشورها درباره افغانستان بود. در این نشست، سازمان ملل سعی داشت تا مواضع کشورهای ذینفع در افغانستان در خصوص وضعیت حقوق بشری به ویژه حق کار و تحصیل زنان و دختران، تشکیل دولت فراگیر ملی، مبارزه با تروریسم و مواد مخدر را به هم نزدیک کند.

به عبارت دیگر، هدف اصلی نشست توافق بر سر یک استراتژی و یا یک نقشه راه برای تعامل با افغانستان و طالبان بود تا در چارچوب این استراتژی جامعه جهانی بتواند به مشکلات متعدد در افغانستان رسیدگی کند.

این هدف مهمی است. کشورهای منطقه و جهان در حدود ۱۹ ماه گذشته یعنی بعد از بازگشت طالبان به قدرت، سیاست‌های متقاوتی در قبال طالبان اتخاذ کرده‌اند. بعضی کشورها به دلایل مشکلات و اختلافات با غرب از جمله آمریکا و بعضی هم به دلایل امنیتی تلاش کرده‌اند تا در گفتگو و تعامل با طالبان را باز نگه دارند.

انتظار می‌رود بعد از این جامعه جهانی همگام با سازمان ملل متحد، رویکرد هماهنگ و مشترک در رابطه با افغانستان و طالبان داشته باشند. هنوز معلوم نیست که این کار صورت خواهد گرفت یا نه ولی بسیاری از شرکت کننده‌ها به موفقیت تصمیم‌های نشست دوحه امیدوارند.

هر چند بعضی کشورها هنوز درباره عملی شدن چنین برنامه‌ای تردید دارند.

اما نگرانی‌های ۲۱ کشور و نماینده‌های اتحادیه اروپا و سازمان همکاری اسلامی در دوحه، درباره وضعیت افغانستان متفاوت بود.

چیزی که همه درباره آن توافق نظر داشتند موضوع تشکیل دولت فراگیر ملی است که به اعتقاد آنها، تشکیل چنین دولتی، زمینه‌های تعامل جهان با افغانستان را فراهم می‌کند. با وجود درخواست‌های مکرر قدرت‌های منطقه‌ای مانند چین، روسیه، هند و ایران و قدرت‌های بزرگ جهان و سازمان ملل در مورد تشکیل دولت فراگیر ملی، طالبان هنوز هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده‌ است.

تهدیدهای امنیتی از افغانستان از دیگر نگرانی‌های جدی شرکت کننده‌های نشست بود. کشورهای همسایه افغانستان به ویژه بیشتر از دیگران نگران امنیت‌شان هستند. پاکستان که همیشه به عنوان حامی اصلی طالبان مطرح بوده، نگران حضور فعال تحریک طالبان پاکستان در خاک افغانستان است.

بنا بر گزارش‌ها، بعد از بازگشت طالبان به قدرت حملات طالبان پاکستان در خاک این کشور افزایش یافته است. باوجود فشارهای دولت پاکستان و درخواست اسلام آباد برای سرکوب «تحریک طالبان پاکستان»، اما حکومت طالبان در کابل به نظر می‌رسد تمایل چندانی برای این کار نشان نداده است. این موضوع تا حدی بر فضای دوستی طالبان و پاکستان هم تاثیر گذاشته است.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در پایان نشست در صحبت با خبرنگاران درباره «حضور گروه‌های متعدد تروریستی» در افغانستان ابراز نگرانی کرد و گفت که این گروه‌ها امنیت افغانستان، منطقه و جهان را تهدید می‌کنند. هرچند طالبان همیشه حضور گروه های تروریستی را در خاک افغانستان رد کرده‌است.

یکی از موضوعاتی که دبیرکل سازمان ملل بر آن تاکید داشت کار زنان بود. از یک ماه به این‌سو طالبان مانع کار زنان در سازمان ملل متحد در افغانستان شده‌است. او گفت که حضور زنان افغان در عملیات کمک رسانی سازمان ملل مهم است و در برابر اعمال ممنوعیت‌های طالبان ساکت نخواهد نشست. سازمان ملل هشدار داده که کمک رسانی به بیش از ۲۰ میلیون انسانی که به کمک‌های سازمان ملل نیاز دارند و ۶ میلیون آنها با خطر قحطی روبرو هستند، بدون حضور زنان مختل خواهد شد.

طالبان با این تصمیم، سازمان ملل را بر سر دو راهی قرار داده است. سازمان ملل گفته به فعالیت‌هایش در افغانستان ادامه می‌دهد ولی در عین حال تلاش دارد تا طالبان را وادارد محدودیت‌هایش را حداقل در مورد کارکنان زن سازمان ملل بردارد.

یک هفته از نشست دوحه گذشته است، اما هنوز تغییری در نظر طالبان دیده نشده و کارکنان این سازمان همچنان خانه‌نشین شده‌اند یا از خانه کار می‌کنند.

نگرانی امنیتی در بین کشورهای آسیای میانه، چین، روسیه و ایران بیشتر محسوس بود. یک دیپلمات یکی از کشورهای آسیای میانه در حاشیه نشست دوحه به من گفت کشورهای منطقه به‌شدت نگران حضور گروه‌های تروریستی در امتداد مرز افغانستان با کشورهای آسیای میانه هستند.

گروه‌هایی مثل جماعت انصارالله تاجیکستان، حرکت اسلامی ازبکستان، جنبش اسلامی ترکستان شرقی (متشکل از شبه نظامیان اویغور)، به گفته این دیپلمات مدت‌هاست که در نزدیکی مرزهای این کشورها در افغانستان مستقر شده‌اند.

نگرانی‌های امنیتی از یک‌سو و گرفتن تضمین‌های امنیتی از طالبان از سوی دیگر، کشورهای همسایه افغانستان و قدرت‌های منطقه‌ای را واداشته تا به دنبال برقراری روابط حسنه با طالبان باشند.

حالا امیدواری این است که اگر قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی در رابطه با افغانستان و طالبان رویکرد مشترک و هماهنگ در پیش بگیرند، ممکن است فشارها بر طالبان کارسازتر شود و این گروه سرانجام به خواسته‌های جامعه جهانی تمکین کند.

اما جامعه جهانی برای موفقیت این رویکرد مشترک و هماهنگ، نیاز به یک نقشه راه در افغانستان دارد. در نشست دوحه بر ضرورت چنین نقشه راهی توافق شد و انتظار می‌رود در نشست بعدی سازمان ملل با نمایندگان ویژه کشورها در امور افغانستان، بر سر آن توافق شود.

انتخاب دوحه برای نشست سازمان ملل اهمیت نمادین داشت. قطر یک بازیگر مهم منطقه‌ای است و تلاش دارد تا نقش‌اش را در خصوص صلح افغانستان همچنان حفظ کند.

سیزده سال پیش، طالبان برای اولین بار در دوحه دفتر سیاسی باز کرد. قطری‌ها برای ۱۸ ماه میزبان مذاکرات تاریخی آمریکا و طالبان بودند که سرانجام دو طرف در ۲۹ فبروری/فوریه ۲۰۲۰ توافقی امضا کردند که منجر به پایان طولانی‌ترین جنگ تاریخ آمریکا شد.