رودخانه‌ای پر از جسد؛ چهره مرگ‌بار داعش در حاکمیت طالبان

حبیب (نام مستعار) باشنده ولسوالی سرخرود ولایت ننگرهار در یکی از روزهای اواخر ماه نوامبر ۲۰۲۱ در رودخانه دَرونته در حال شستن خود بود که یک جسم نرم را زیر پای خود لمس کرد. متوجه شد که یک جسد پیچیده شده است. با رفیقش آن‌را به شفاخانه بردند. جسدی را که حبیب آن‌روز پیدا کرده بود، اولین جسدی نبود که از کانال آب درونته یافت می‌شد؛ یکی از ده‌ها جسد بود.

به گزارش دیده‌بان حقوق بشر کمی قبل‌تر، در تاریخ ۷ نوامبر مسئولین، صبح زود دهانه کانال آب درونته را بستند. این کار به درخواست شماری از نزدیکان پسری انجام شد که روز قبل در رودخانه غرق شده بود. تیم دیده‌بان حقوق بشر در مدت دو و نیم ساعت مسیری بین ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر را در کانال درونته جستجو کردند. ۵۴ جسد را دیدند، همه مرد بودند و سن همه کمتر از ۵۰ سال به‌نظر می‌رسید. هفت جسد سر نداشتند، دو جسد دور گردن‌شان طناب بود، گلوی برخی از اجساد بریده شده بود و شماری از اجساد هم به حدی فاسد شده بودند که قابل شناسایی نبودند. باشندگان ننگرهار و کنر در مجموع در آن‌زمان توانستند بیش از ۱۰۰ جسد را از کانال‌های آب و مناطق دیگر پیدا کنند.

ادعا شده است که افراد کشته شده عضو شاخه خراسان گروه داعش بوده‌اند.

ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان اما این ادعاها را رد کرد و آن را «شایعات» خواند.

مشخص نیست تا چه اندازه این خشونت علیه افرادی که ادعا می‌شود عضو داعش بوده‌اند، در کاهش شمار حملات این گروه تأثیر داشته است، اما آمارهای داعش نشان می‌دهد که بعد از ماه‌ دسامبر، فعالیت این گروه تقریبا ماه به ماه کمتر شده است.

در بین ولایت‌ها، بیشترین حملات در ننگرهار، کابل و کنر بوده است. به ترتیب در این ولایت‌ها داعش مدعی شده که دست‌کم ۷۹، ۷۷ و ۴۳ مورد حمله را انجام داده است. دو ولایت ننگرهار و کنر ولایت‌هایی هستند که به گزارش دیده‌بان حقوق بشر، ساکنین آن‌ها بیش از ۱۰۰ جسد دفن‌شده و غرق‌شده را به دست آوردند.

علت افزایش حملات داعش در کابل مشخص است: پایتخت است و تنوع اهداف در آن زیاد است. اما چرا در ننگرهار و کنر حضور جنگجویان شاخه خراسان داعش نسبتا زیاد بوده است؟

دست‌کم دو مورد را در این زمینه می‌توان مطرح کرد؛ یکی این‌که هر دو ولایت با پاکستان مرز مشترک دارند. این مرز با مناطقی در وزیرستان پاکستان مشترک است، جایی که سال‌هاست گروه‌های تندرو در آن‌جا حضور دارند و می‌توانند وارد افغانستان شوند. مورد دوم را باید در این گفته عبدالله عزام، رهبر “مجاهدین عرب” در افغانستان ‌‌در زمان جهاد علیه حکومت کمونیستی و حمله نیروهای شوروی پیدا کرد که گفته بود: مجاهدین عرب مانند نمک در غذا هستند. مجاهدین افغان، غذا هستند و مجاهدین عرب نمک آن غذا.

حضور جنگی مجاهدین عرب زیاد برجسته نبود، اما تبلیغ دین اسلام از دیدگاه خودشان که بیشتر با رویکرد سلفی بود، سبب شد در برخی ولایت‌ها از جمله کنر و ننگرهار سلفیت تا اندازه‌ای جای پای باز کند، برعکس مناطق دیگر سنی‌نشین افغانستان که اکثرا پیرو مذهب حنفی هستند.

القاعده در ننگرهار دست‌کم سه کمپ به نام‌های بدرالکبری، بدرالصغری و ابو شهید القطری برپا کرده بود. حضور عرب‌ها و گسترش دیدگاه سلفی از دین اسلام سبب شد که در برخی مناطق، آن نمک مورد نظر عبدالله عزام برای افغان‌ها خیلی شور شود و سال‌ها بعد، سربازگیری برای داعش که دیدگاه سلفی و تندگرایانه‌ای از اسلام دارند را آسان کند.  

دو ولایت دیگر که در آن‌ها حملات شاخه خراسان داعش نسبتا بیشتر از دیگر ولایت‌ها بوده است، قندز با ۱۳ حمله و تخار با ۱۲ مورد حمله هستند.

مشخص نیست که آیا سطح بلند حملات در این دو ولایت که با کشورهای ازبکستان و تاجیکستان مرز مشترک دارند، ربطی به فعالیت گروه‌های اسلامی تندرو همانند جنبش اسلامی ازبکستان که با القاعده نیز هم‌پیمان بود، دارد یا خیر؟

سال‌ها قبل مقام‌های تاجیکستان اعلام کردند که حدود دو هزار شهروند تاجیک به گروه دولت اسلامی  در سوریه و عراق پیوسته‌اند. گفته شده شماری از این جنگجویان که از جنگ در سوریه و عراق جان سالم به در برده‌اند، راهی منطقه از جمله افغانستان شده‌اند.

در حمله به زیارت شاه‌چراغ در شهر شیراز ایران و همچنین در دو سه حمله از جمله حمله به نماز جمعه‌ای که امامت آن برعهده گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی بود، حمله به هتل محل اقامت شهروندان چینی و حمله روز اول جنوری سال تازه میلادی رد پای شهروندان تاجیکستان دیده می‌شود.

اگر یک‌کمربند تقریبا در وسط نقشه افغانستان از شرق به غرب این کشور کمی مایل به سمت بالا بکشید، ولایت‌هایی را در بر می‌گیرد که در یک‌ونیم سال گذشته، داعش هیچ حمله‌ای را در آن‌جا انجام نداده است؛ ولایت‌هایی شبیه پکتیا، پکتیکا، بامیان، غزنی، دایکندی، غور، ارزگان و بادغیس.

در این مدت شاخه خراسان داعش حملاتی علیه اهدافی فراتر از افغانستان و افغان‌ها نیز انجام داده‌اند. یک حمله به تاجیکستان از ولایت تخار، دست‌کم یک مورد حمله به شهر ترمز ازبکستان، حمله به سفارت‌های روسیه و پاکستان و حمله به شهروندان چینی در کابل از این دست موارد است.

اهداف حملات داعش عمدتا نیروهای طالبان بوده، اما اهداف نرم مانند مکتب، مسجد، عبادت‌گاه اقلیت سیک، مراکز اهل تشیع، اهل تصوف و همچنین نهادهای دیپلماتیک بارها مورد حمله قرار گرفتند.

حکومت طالبان داعش را خوارج، کسانی که از دین اسلام خارج شده‌اند نامیده و می‌گوید در جنگ علیه این گروه دست بالایی دارد و بلد است با آن‌ها چگونه مبارزه کند.

آمار دقیق تلفات حملات شاخه خراسان داعش در افغانستان مشخص نیست.

در تاریخ ۲۷ اوت ۲۰۲۱ دو حمله‌کننده داعش موج جمعیتی را که نزدیک فرودگاه کابل قصد خروج از افغانستان را داشتند، هدف گرفتند و دست‌کم ۱۷۰ نفر را کشتند و ۱۶۰ نفر را زخمی ساختند. این یعنی داعشی که حالا ضعیف به نظر می‌رسد، می‌تواند تنها با یک یا دو نفر انتحاری جان ده‌ها نفر را بگیرند. حمله انتحاری یک عضو داعش علیه نیروهای طالبان در نخستین روز سال ۲۰۲۳ میلادی نشان داد که بعید است “درد سری” به نام داعش به این زودی‌ها دست از سر حکومت طالبان بردارد.