زلزله ترکیه؛ نه فقط اردوغان، بلکه ساختار نظام سیاسی ترکیه به ناکارآمدی متهم شده است

برخلاف منتقدان که دولت رجب طیب اردوغان و ساختار ریاستی مطلوب او را دلیل مشکلات اخیر توصیف کردند، رئیس‌جمهور ترکیه گفت که ویرانی جاده‌ها و فرودگاه‌ها موجب شد تا روند کمک‌رسانی به برخی مناطق با کندی پیش برود.

به دلیل شدت زلزله ترکیه، علاوه بر سازمان‌های دولتی و غیر دولتی ترکیه، بیش از ۵۰ کشور جهان در عملیات امداد مشارکت کردند.

اما شدت ناهماهنگی تا حدی بود که در روزهای نخست، نیروهای امدادی نتوانستند به برخی شهرها زلزله زده از جمله بخش اعظم آد یامان و هاتای وارد شوند.

زلزله اخیر ترکیه، شدیدترین زلزله در یک قرن اخیر در این کشور توصیف شده و د‌ه‌ها هزار کشته و ده‌ها میلیارد دلار خسارت برجای گذاشته است و انتظار می‌رود همچنان بر تعداد قربانیان این زلزله افزوده شود.

بلافاصله ساعاتی پس از بروز زلزله، سلیمان سویلو با اشاره به شدت و وسعت منطقه زلزله از جامعه جهانی تقاضای کمک کرد.

روز سه شنبه ۷ فوریه (۱۸ بهمن) یک روز پس از زلزله، سویلو در مصاحبه با شبکه الجزیره گفت که دولت ترکیه با تمام امکانات خود در حالت آماده باش به سر می‌برد.

اما به رغم این اظهارات، از ارتش ترکیه در عملیات امدادرسانی در ساعات نخست خبری نبود.

مهم‌ترین انتقادی که دولت اردوغان با آن روبه‌رو شده، تمرکز بیش از حد قدرت در دست‌های شخص اوست.

منتقدان می‌گویند که در سیستم جدید ریاست جمهوری ترکیه، بدون هماهنگی با اردوغان به عنوان رئیس جمهور امکان اتخاذ تصمیماتی مهم وجود ندارد؛ به ویژه اگر اجرای این تصمیمات به مداخله و کمک ارتش نیاز داشته باشد.

پیش از تغییراتی که رجب طیب اردوغان در نظام سیاسی ترکیه به وجود آورد، وظایف برخی نهادهای مهم برای امدادرسانی در زمان زلزله – مانند هلال احمر یا ارتش ترکیه – کاملا روشن بود و پس از بروز از حوادثی از این دست، هر ارگانی به ترتیب برای کمک به مردم آسیب دیده راهی منطقه می‌شدند.

در سال ۲۰۰۹ و در زمان حکومت حزب عدالت و توسعه، سازمان مدیریت حوادث و فوریت‌های اضطراری ترکیه (آفاد AFAD) تاسیس شد.

عملکرد این سازمان یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش نارضایتی بین مردم در مناطق زلزله زده توصیف شده است.

مهم‌ترین انتقادی که به دولت اردوغان در مورد سازمان مدیریت حوادث شده، ترکیب مدیران این سازمان است. از جمله اسماعیل پالاک اوغلو، مدیر کل مسئول در مواجهه با بلایای طبیعی که هیچ تخصصی در زمینه مدیریت بلایای طبیعی ندارد.

او فارغ التحصیل مدارس دینی است و در دانشگاه در مقطع لیسانس و فوق لیسانس در رشته الهیات تحصیل کرده و سابقه هفت سال در وزارت دیانت ترکیه مشغول به کار بوده است.

علاوه بر این، در روزهای اول بروز زلزله بوس استانبول نیز به فعالیت خودش ادامه داد که باعث اعتراض احزاب مخالف شد و در نهایت فعالیت بورس استانبول تعطیل شد.

در روزهای اول بروز زلزله اخباری متعددی در شبکه های اجتماعی مبنی بر بروز مشکلات امنیتی در مناطق زلزله زده منتشر شد.

اخبار حاکی از این بود که کمکهای مردمی پیش از رسیدن به مناطق زلزله زده توسط «فرصت طلبان» غارت شده و دزدی از خانه‌های مسکونی در مناطق زلزله زده افزایش یافته است.

دولت ترکیه این ادعا را در روزهای اول تکذیب کرد. اما در نهایت به بروز برخی مشکلات برای مردم در مناطق زلزله زده اشاره شد.

ارتش ترکیه که سابقه خوبی برای مدیریت حوادث طبیعی دارد، در روز اول زلزله به مناطق اعزام نشد. احزاب مخالف و برخی روزنامه نگاران منتقد ترکیه بر این باور هستند که اگر از ساعات اول ارتش به مناطق زلزله‌زده اعزام می‌شد، مدیریت بحران زلزله به شکل بهتری پیش می‌رفت.

ترکیه در ماه‌های پیش رو با یک انتخابات بسیار مهم روبه‌روست که در جریان آن باید رئیس‌جمهور اعضای پارلمان این کشور انتخاب شوند.

این انتخابات قرار است که این انتخابات حداکثر تا ۱۸ ژوئن (۲۸ خرداد) برگزار شود. پیش از زلزله آقای اردوغان حتی از احتمال برپایی انتخابات در ۱۴ مه (۲۴ اردی‌بهشت) همزمان با سالگرد انتخابات سال ۱۹۵۰ (۱۳۲۹) و پایان نظام تک‌حزبی این کشور سخن گفته بود.

اما زلزله و اعلام حالت فوق‌العاده در ۱۰ استان ترکیه، سوالات زیادی در مورد انتخابات به دنبال داشته و این احتمال مطرح شده که انتخابات به تعویق بیافتد.

در روزهای اول زلزله، یکی از مقام دولتی به رویترز گفت که این اتفاق، «مشکلات جدی» برای برگزاری انتخابات پیش روی این کشور در بهار ایجاد خواهد کرد.

روز دوشنبه ۱۳ فوریه (۲۴ بهمن) بولنت آرینچ، رئیس سابق مجلس ملی ترکیه، درخواست کرد که انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی که انتخابات، به دلیل وقوع زلزله به تاریخ دیگری موکول شود.

احزاب مخالف خواستار برگزاری انتخابات در تاریخ مشخص شده هستند. آن‌ها می‌گویند که عملکرد دولت اردوغان بر روی افکار عمومی اثر منفی گذاشته و رئیس‌جمهور و متحدانش در تلاشند تا تاخیر در برگزاری انتخابات، این وضعیت را تغییر دهند.

بر اساس قانون اساسی ترکیه، انتخابات ریاست جمهوری این کشور می‌تواند به دلیل وضعیت جنگی و البته با تصمیم پارلمان، تنها به مدت یک سال به تعویق بیافتد. بعد از یکسال نیز اگر دلیل تعویق انتخابات از بین نرفته باشد، پارلمان اجازه دارد این تعویق را تکرار کند.

در کنار مشکلات متعدد دولت ترکیه در امر هماهنگی بین سازمان‌های مختلف امداد و نجات، چهره‌های معروف و عموما محبوب سینما و ورزش که به «سلبریتی» معروفند، عملکرد بسیار خوبی در جمع آوری کمک‌های مردمی و اسکان موقت مردم زلزله زده ترکیه داشتند.

هالوک لونت خواننده راک مشهور ترکیه و سرپرست انجمن خیریه احباب، از جمله کسانی است که فعالیت قابل‌توجهی در جمع آوری کمک‌های مردمی از سراسر جهان داشته.

انجمن احباب تا روز هشتم زلزله، بیش از یک میلیارد و دویست میلیون لیره )نزدیک به ۶۴ میلیون دلار) جمع آوری کرده بود.

اما فعالیت این انجمن به مذاق دولتمردان خوش نیامد و انتقادهای علیه آن مطرح شد.

با این حال، نارضایتی دولت موجب نشد تا هالوک لونت یا باقی چهره‌های جامعه مدنی ترکیه دست از کمک بکشند. از استاد امور مالی دانشگاه بوغاز ایچی تا خواننده معروف و منتقد اردوغان یعنی آتیلا تاش، بی‌وقفه پیگیر عملیات نجات زلزله‌زدگان از زیر آوار بودند.

اردوغان این روزها با بزرگترین حادثه طبیعی در دوران رهبری‌اش روبه‌رو شده است؛ حادثه‌ای که احتمال می‌رود پس‌لرزه‌هایش برای مدت‌های طولانی، نه در مناطق زلزله‌زده، بلکه در ساختار سیاسی این کشور احساس شود.

در سالهای اخیر وضعیت بد اقتصاد ترکیه باعث افزایش نارضایتی بین مردم شده بود. زلزله اخیر که پیش بینی می‌شود دستکم ۸۵ میلیارد دلار به اقتصاد ترکیه خسارت وارد کرده، مشکلات اقتصادی و اجتماعی ترکیه را بیشتر خواهد کرد.

دولت ترکیه می تواند با کمک‌های بین‌المللی مناطق زلزله زده را در کوتاه مدت بازسازی کند. اما سوالی که این روزها در رسانه‌های ترکیه بارها مطرح شده، این است که آیا دولت ترکیه آماده مدیریت زلزله احتمالی در استانبول نیز هست یا نه؟

علاوه بر این، مساله آثار جنگ داخلی سوریه و مهاجرت آوارگان این کشور، در جریان زلزله اخیر به شکل قابل توجهی به مرکز توجه افکار عمومی تبدیل شد.

در برخی از مناطق زلزله زده، ترکیب جمعیتی به خاطر جنگ سوریه دچار تغییرات زیاد شده است. با توجه به مهاجرت مردم زلزله زده از برخی شهرها به ویژه هاتای و احتمال جایگزین شدن آن‌ها با آوارگان سوری در این مناطق، از همین حالا زمزمه‌هایی از بیان نارضایتی در میان برخی نخبگان شنیده می‌شود.

علاوه بر این، منتقدان می‌گویند که زلزله اخیر نشان داد مسایلی بنیادین‌تر از جمله روند سدسازی‌ها یا سیستم آموزش مهندسی عمران در ترکیه، به بازنگری اساسی نیاز دارد.