زمین‌لرزه ترکیه: چرا این همه ساختمان فرو ریختند؟

اما اینکه حتی بعضی از بلوک‌های بسیار تازه‌ساز آپارتمانی هم با خاک یکسان شده‌اند باعث بروز پرسش‌هایی فوری درباره استانداردهای امنیت ساختمان شده است.

فنون مدرن ساختمان‌سازی باید به این معنا باشند که ساختمان‌ها تاب لرزه‌هایی با این مقیاس را بیاورند و مقررات بازنگری‌شده پس از حوادث قبلی در این کشور قرار بوده است که تضمین‌کننده در نظر گرفتن حفاظت‌های جدید باشند.

در اولین ساختمان از سه ساختمانِ نوسازِ فروریخته که بی‌بی‌سی شناسایی کرده است، ويدیوهای رسانه‌های اجتماعی مردمی را نشان می‌دهد که با فریاد می‌گریزند و به دنبال سرپناه می‌گردند.

این آپارتمان‌ها سال گذشته ساخته شده‌اند و نو هستند و عکس‌هایی از آگهی‌های مربوط به آنها در رسانه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند که در آن‌ها می‌گوید این ساختمان «بر اساس آخرین مقررات مقاومت در برابر زلزله ساخته شده‌اند».

آگهی ادعا می‌کند که همه مصالح و اسباب به کار رفته «کیفيت درجه يک» داشته‌اند. آگهی اصلی، ديگر به طور آنلاين در دسترس نیست ولی عکس‌ها و ویدیوهایی از آن در رسانه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند که شبیه به آگهی‌های مشابه همان شرکت هستند.

این ساختمان‌های جدید باید بر حسب تازه‌ترین استانداردهایی که در سال ۲۰۱۸ به روز شده‌اند ساخته شده باشند که مستلزم این است که در مناطق آسیب‌پذیر در برابر زلزله از بتن با کیفیت بالای مجهز به میله‌های فولادی در ساخت استفاده شده باشد. ستون‌ها و تیرها باید طوری توزیع شده باشند تا شدت لرزه‌ها را به نحو مؤثری جذب کنند.

اما بی‌بی‌سی نتوانسته است استانداردهای ساخت و ساز به کار رفته در این بلوک را بسنجد.

عکس‌ها نشان می‌دهند که یک بلوک آپارتمانی تازه‌ساز دیگر در شهر بندری اسکندرون تا حد زیادی تخریب شده است. پهلو و پشت یک ساختمان ۱۶ طبقه به طور کامل فروریخته است و تنها باریکه‌ای از این بلوک بر جا مانده است.

بی‌بی‌سی تصویر این ساختمان فروریخته را با عکسی تبلیغاتی که شرکت ساختمانی منتشر کرده بود تطبیق داده است که نشان می‌دهد ساختمان در سال ۲۰۱۹ به اتمام رسیده است.

یعنی این ساختمان نیز باید بر حسب تازه‌ترین استانداردها ساخته شده باشند. بی‌بی‌سی با شرکت ساختمانی مسئول تماس گرفته است ولی پاسخی دریافت نکرده است.

تصویر دیگری از انطاکیه که بی‌بی‌سی صحت آن را بررسی کرده است نشان می‌دهد که بخش زیادی از یک مجموعه آپارتمانی ۹ طبقه با خاک یکسان شده است و در جلوی آن تابلویی واقع است که نام این مجموعه را نشان می‌دهد: گوچلو باغچه.

ما ویدیویی از مراسم افتتاحیه این مجموعه مسکونی را پیدا کردیم که نشان می‌دهد ساخت این مجموعه در نوامبر سال ۲۰۱۹ به اتمام رسیده است.

در این ویدیو ثروت آلتاش، صاحب شرکت ساختمانی سر-آل می‌گوید: «طرح شهری گوچلو باغچه در مقایسه با بقیه از حیث مکان و کیفیت ساخت وضعیت ممتازی دارد.»

آقای آلتاش در پاسخ به بی‌بی‌سی گفت: «از بین صدها ساختمانی که در ختای [استان جنوبی ترکیه که انطاکیه مرکز آن است] ساخته‌ام شوربختانه و متأسفانه دو بلوک … فروریخته‌اند.»

او اضافه می‌کند که زمین‌لرزه چنان عظیم و گسترده بوده است که در این شهر تقریباً هیچ ساختمانی سالم نمانده است. او می‌گوید: «ما با تألم فراوان شاهد این هستیم که بعضی از سازمان‌های رسانه‌ای تصور مردم را دارند تغییر می‌دهند و زیر پوشش گزارشگری دنبال انداختن تقصیر به گردن مقصری هستند.»

با فروریختن این همه ساختمان در سراسر این منطقه زلزله‌زده، بسیاری در ترکیه درباره ماهیت مقررات ساختمان‌سازی پرسش‌هایی دارند.

زمین‌لرزه‌ها قوی بودند ولی متخصصان می‌گویند که ساختمان‌هایی که به درستی ساخته شده باشند باید بتوانند در برابر این لرزه‌ها تاب بیاورند و سرپا بمانند.

پروفسور دیوید الکساندر، متخصص برنامه‌ریزی و مدیریت اضطراری در دانشگاه یو سی ال می‌گوید: «شدت این زمین‌لرزه بسیار عظیم و خشن بوده است ولی ضرورتاً آن‌قدر نبوده است که بتواند ساختمان‌هایی را که خوب ساخته شده‌اند نابود کند.»

«در بیشتر جاها میزان لرزه کمتر از حداکثر بوده است در نتیجه می‌توانیم نتیجه بگیریم که از میان هزاران ساختمان که فرو ریخته‌اند، تقریباً همه آن‌ها با مقررات معقول ساختمان‌سازی مقاوم در برابر زلزله مغایرت داشته‌اند.»

بعد از حوادث پیشین از جمله زلزله سال ۱۹۹۹ در شهر ازمیت، در شمال غرب این کشور که ۱۷ هزار کشته داد، مقررات ساختمان‌سازی سخت‌تر شدند.

اما این قوانین از جمله تازه‌ترین استانداردهایی که در سال ۲۰۱۸ مقرر شده‌اند به خوبی اجرا نشده‌اند.

پروفسور الکساندر می‌گوید: «مشکل تا حدودی به این خاطر است که ساختمان‌های موجود با توجه به وضعیت گذشته مقاوم‌سازی نشده‌اند ولی در ساختمان‌های تازه‌ساز هم استانداردهای ساختمان‌سازی به ندرت رعایت شده‌اند.»

تام بیتمن خبرنگار خاورمیانه بی‌بی‌سی با افرادی در شهر جنوبی آدانا صحبت کرده است که گفته‌اند یکی از ساختمان‌های فروریخته ۲۵ سال پیش نیز در زلزله‌ای دیگر آسیب دیده بود ولی کار درستی برای مقاوم‌سازی‌اش انجام نشده بود.

وضعیت در کشورهایی مثل ژاپن، که در آن میلیون‌ها نفر در ساختمان‌های مرتفع به شدت پرجمعیت به رغم سابقه زلزله‌های شدید زندگی می‌کنند، نشان می‌دهد که مقررات ساختمان‌سازی می‌تواند به مردم کمک کند که در حوادث امنیت داشته باشند.

مقررات ایمنی ساخت و ساز بسته به کاربری ساختمان و نزدیکی آن به مناطقی که بیشتر در معرض زلزله هستند تفاوت می‌کند: از استحکام ساده، تا استفاده از دمپر(لرزش‌گیر) و قرار دادن کل سازه روی یک ضربه‌گیر عظیم برای جدا کردن آن از حرکت زمین.

اما در ترکیه، دولت «بخشش‌های ساختمان‌سازی» دوره‌ای فراهم کرده است که در عمل اجازه معافیت قانونی در ازای پرداخت وجه به سازه‌هایی می‌دهد که گواهینامه‌های امنیتی لازم را ندارند. این گواهینامه‌ها از دهه ۱۹۶۰ تصویب شده‌اند (و آخرین موردشان مربوط به سال ۲۰۱۸ بوده است).

منتقدان مدت‌هاست که هشدار می‌دهند که اين نوع بخشش‌ها خطر بروز فاجعه را در شرایط زمین‌لرزه شدید ایجاد می‌کنند.

به گفته پلین پينارگیریتلی‌اوغلو، رئیس اتحادیه اتاق مهندسان ترکیه و اتاق برنامه‌ریزی شهری معماران در استانبول، تا میزان ۷۵ هزار ساختمان در منطقه زلزله‌زده جنوب ترکیه از بخشش‌های ساختمان‌سازی برخورد شده‌اند.

درست چند روز پیش از تازه‌ترین فاجعه، رسانه‌های ترکیه گزارش داده بودند که یک پیش‌نويس قانون تازه منتظر تصویب پارلمان است که در آن اجازه بخشش‌های بیشتری برای ساختمان‌سازی‌های اخیر صادر خواهد شد.

جلال سنگور زمین‌شناسی است که اوایل امسال گفته بود که تصویب چنین بخشش‌هایی در ساختمان‌سازی در کشوری که آکنده از گسل است چیزی است در ردیف «جنایت».

پس از وقوع زلزله‌ای مرگبار در استان غربی ازمیر در سال ۲۰۲۰، در یک گزارش بی‌بی‌سی ترکیه معلوم شد که ۶۷۲ هزار ساختمان در ازمیر از تازه‌ترین بخشش‌ها برخوردار شده بودند.

همین گزارش از وزارت محیط زیست و شهرسازی نقل کرده است که گفته‌اند در سال ۲۰۱۸ بیش از ۵۰ درصد از ساختما‌ن‌ها در ترکیه – معادل تقریباً ۱۳ میلیون ساختمان – با تخلف از مقررات ساخته شده‌اند.

وزارت محیط زیست و شهرسازی در پاسخ به پرسشی درباره استانداردهای ساختمان‌سازی بعد از تازه‌ترین زلزله‌ها گفت: «هیچ یک از ساختمان‌هایی که تحت مدیریت ما ساخته شده است فرونریخته است. مطالعات ارزیابی میزان صدمات به سرعت در میدان ادامه دارند.»