زندگی‌هایی که با حکومت استعماری بریتانیا و فرانسه در خاورمیانه نابود شد

آقای حداد روایت خود از این شرارت‌ها را در برنامه جدیدی در رادیو ۴ بی‌بی‌سی تعریف کرد. این مجموعه برنامه بررسی می‌کند که چگونه تسلط نیروهای بریتانیایی و فرانسوی بر خاورمیانه در حدود یک قرن پیش، آرایش منطقه را به شکلی درآورد که هنوز هم پژواک آن شنیده می‌شود.

در این مجموعه با مورخان زیادی صحبت می‌شود، کارشناسان وقایعی که یک قرن پیش در منطقه‌ای رخ داده که اکنون اسرائیل، سرزمین‌های اشغالی فلسطینیان، اردن، لبنان و سوریه در آن واقع شده است. ما با مردان و زنانی صحبت کردیم که به صورت مستقیم از تنش‌هایی که گریبان اروپا و خاورمیانه را گرفت، آسیب دیدند و همین طور با فرزندان و نوه‌‌هایشان.

اولین بار پارسال با عید حداد تماس گرفتم. در آن زمان اخبار مربوط به تلاش فلسطینی‌ها برای عذرخواهی رسمی بریتانیا به خاطر «ارتکاب جنایات جنگی» در دوره تسلط این کشور بر فلسطین بین سال‌های ۱۹۱۷ تا ۱۹۴۸ را پوشش می‌دادم.

این بار که با او به صورت تلفنی در منزلش در دانمارک صحبت کردم،‌ داستان دوره کودکی خود در لبنان را تعریف کرد و درباره آدم‌‌کشی‌ها و خونریزی‌های گفت که خانواده‌اش بعد از آواره شدن از خانه‌شان در فلسطین، هم‌چنان با آن روبرو بوده‌اند.

مثل بسیاری دیگر که برای ساخت این مجموعه رادیویی با آنها صحبت کردم، دوره نوجوانی و جوانی والدین عید حداد با حاکمیت بریتانیا و فرانسه هم‌زمان بود که سال‌ها درگیری و تنش‌‌های فرقه‌ای و قومی را در منطقه به دنبال داشت.

کودکی خود او با دوره بی‌ثباتی خونباری هم‌زمان بود که دهه‌ها بعد از ترک قدرت‌های اروپایی و رها کردن منطقه، هم‌چنان گریبان‌گیر خاورمیانه بود.

یکی از مورخانی که با ما مصاحبه کرد،‌ گفت که تاریخ و سابقه قیمومیت اروپایی‌ها تا حدی اساسی و تاثیرگذار بود که گویی «تاریخ همین امروز» است.

در دوره جنگ جهانی اول،‌ زمانی که بریتانیا مناطق تحت حاکمیت امپراتوری در حال سقوط عثمانی را تسخیر کرد، زمینه رشد و شکل‌گیری نیروهای ملی‌گرایی را فراهم کرد که به دنبال تعیین حق سرنوشت خود بودند. بریتانیا از یک سو به عرب‌هایی که به دنبال استقلال در سراسر منطقه بودند، و از سوی دیگر به جنبش‌های صهیونیستی که در پی ایجاد سرزمینی یهودی در فلسطین بودند، وعده‌‌ زمین می‌‌داد.

بریتانیا و فرانسه کنترل خود بر منطقه را با «قیمومیت» یا سرپرستی استحکام بخشیدند. این اختیار حاکمیتی را سازمان تازه تاسیس «جامعه ملل» به آنها داد که همین دو قدرت استعماری بر آن تسلط داشتند.

سیاست‌های بریتانیا در فلسطین در نهایت جنبش‌های ملی‌گرای رقیب را در مسیر رویارویی قرار داد و سرکوب مرگبار «قیام بزرگ فلسطین» در اواخر دهه ۱۹۳۰ میلادی را به دنبال داشت. بعد از آن هم نیروهای بریتانیا با شورش شبه‌نظامیان صهیونیست روبرو شدند. این رویارویی هم در میان مجموعه‌ای از تغییر سیاست‌‌های آشفته‌ای رخ داد که در جریان آن بریتانیا به تعهدات مهاجرتی خود پشت کرد و قایق‌های پناهجویان بازمانده از هولوکاست را که از اروپای تحت اشغال نازی‌ها گریخته بودند، بازگرداند.

تام سِگِو، تاریخدان اسرائیلی می‌گوید: «بریتانیایی‌ها نمی‌دانستند که چگونه این مسائل را مدیریت کنند. رفتار آنها با فلسطینی‌ها مثل رفتاری بود که با یک سوگلی عزیزکرده می‌کنند: خوب است که باشد اما نباید مزاحمت زیادی ایجاد کند.»

فرانسه در دوره قیمومیت در منطقه، لبنان را از سوریه جدا کرد تا پایگاهی استراتژیک برای خود ایجاد کند و در دهه ۱۹۲۰ مرزهای تازه‌ای را در کل سرزمین‌های منطقه ایجاد کرد که با شورش عرب‌ها و سرکوب خشونت‌بار آن همراه شد. فرانسوی‌ها مناطق را بر اساس نژاد و مذهب جدا کردند که به گفته جیمز بار،‌ تاریخ‌دان، تلاشی «بسیار آشکار و بدخواهانه» بود با این هدف که تفرقه بیندازند و حکومت کنند.

بریتانیا و فرانسه در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم از منطقه خارج شدند. لندن آگاه بود که عقب‌نشینی از فلسطین درگیری‌های سرزمینی رو به افزایش را به جنگی منطقه‌ای تبدیل خواهد کرد. کشور اسرائیل اعلام وجود کرد و ارتش‌های عرب حمله کردند.

والدین آقای حداد از روستای البصه که در حمله نیروهای شبه‌نظامی یهودی ویران شده بود،‌ فرار کردند.

در جریان درگیری‌های سال‌های ۱۹۴۷ و ۱۹۴۸ میلادی در جریان آنچه فلسطینی‌ها «نکبت» یا فاجعه می‌خوانند، دست کم ۷۵۰ هزار فلسطینی گریختند یا مجبور به ترک خانه‌هایشان شدند. عید حداد در یکی از اردوگاه‌های پناهجویان فلسطینی در لبنان زاده شد و کودکی‌اش را همان جا گذارند.

وضعیت شکننده بین فرقه‌ای میان مسیحیان و مسلمانان که در دوره قیمومیت فرانسوی‌ها در لبنان ایجاد شده بود، با ورود پناهجویان فلسطینی در هم شکست. این تنش‌ها با فعالیت‌های «سازمان آزادی‌بخش فلسطین»، گروه مسلحی که علیه اسرائیلی‌ها عملیات می‌کرد، تشدید شد. در آن زمان مقام‌های قدرتمندی در لبنان بودند که همچنان در پی ائتلاف‌ منطقه‌ای عربی با سوریه و مصر بودند – جنبشی که ریشه‌های آن به شورش‌های دوره قیمومیت و پیش از آن برمی‌گشت.

لبنان مدتی بعد درگیر جنگ داخلی شد که بین فرقه‌ها و اقوام مختلف درگرفت. آقای حداد که خانواده‌اش از مسیحیان فلسطینی هستند،‌ تعریف می‌کند که چطور برادر ۱۶ ساله‌اش به ضرب گلوله شبه‌نظامیان فالانژ -ملی‌گرایان افراطی مسیحی در لبنان- کشته شد. این گروه فلسطینیان را هدف می‌گرفتند و سال ۱۹۷۵ به اردوگاه پناهجویان در شمال بیروت که عید حداد در آن زمان ساکنش بود حمله کردند.

یک سال بعد با پنهان شدن در کمد لباس از یک کشتار وحشتناک جان به در برد. او از تحقیر هولناک و وحشیانه بازماندگان کشتار از سوی شبه نظامیان تعریف می‌کند.

آقای حداد به من گفت که در تمام عمرش با علایم «اختلال استرس پس از حادثه» (PTSD) دست و پنجه نرم کرده که به گفته خودش به رخدادهای دوران کودکی‌اش برمی‌گردد.

او می‌گوید: «من فکر می‌کنم والدینم هم از این عارضه رنج می‌برند چون آنها هم در دوره کودکی وقایع زیادی را از سر گذرانده‌ بودند. پدرم را نزدیک بود نیروهای بریتانیایی برای بازجویی با خود ببرند.»‌ او توضیح می‌دهد در جریان فجایعی که سال ۱۹۳۸ در روستای البصه رخ داد نیروهای بریتانیایی زنان را از مردانی که ارتش بازداشت می‌کرد، جدا می‌کردند.

پدرش را که در آن زمان پسری نوجوان بود به صف زنان فرستادند چون به گفته آقای حداد یکی از ساکنان روستا به او لباس دخترها را پوشانده بود که دستگیرش نکنند.

او می‌گوید: «لباس دخترانه تنش کردند و یک روسری سرش کردند. و این طور شد که او از شکنجه جان به در برد.»

دولت بریتانیا هرگز به شرارت‌هایی که در البصه رخ داد و گفته می‌شود بیش از ۳۰ کشته به جا گذاشت، اذعان نکرده است.

آقای حداد که در اروپا زندگی می‌کند می‌گوید هرگز نتوانسته به خانه‌اش برگردد.

او می‌گوید: «احساس می‌کنم تکه بزرگی از من گم شده است. حس می‌کنم مثل جزیره‌ای در اقیانوسی هستم که کاملا در آن غریبم.»