سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری چین در انرژی ایران؛ بلندپروازی یا واقعیت؟

هرچند اکثر پروژه‌هایی که توسط شرکتهای چینی اجرا شد، با تاخیر روبه‌رو شد و این تاخیر به ویژه در میادین مشترک باعث بروز خسارت میلیارد دلاری به اقتصاد ایران شد.

در دو سال اخیر با امضای توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، بحث حضور مجدد شرکت‌های چینی در صنعت انرژی ایران دوباره مطرح شد که در غیاب سرمایه‌گذاران و شرکت‌های غربی، با مشکلاتی اساسی روبه‌رو هستند.

با سفر اخیر ابراهیم رئیسی به چین برخی رسانه ها مدعی شدند که شرایط برای اجرای توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، فراهم شده است و ایران می‌تواند از منابع مالی و تکنولوژی شرکت‌های چینی در صنعت انرژی خویش بهره گیرد.

این ادعا در حالی مطرح شد که در ۲۰ سند امضا شده بین روسای جمهور ایران و چین خبری از بخش انرژی نبود.

اما احمد اسدزاده در تلویزیون، از طرح سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری صحبت کرد. البته به گفته، ایران سال گذشته نیز در جریان سفر امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه ایران به پکن، یک پیشنهاد ۱۰۰ میلیارد دلاری برای افزایش سطح همکاری دو کشور در بخش صنعت و اقتصاد ویژه انرژی به چین ارائه کرد.

درباره سرنوشت هیچ کدام این پیشنهادها، خبری منتشر نشده است. اما بهرحال ایران امیدوار است تا شرکت‌های چینی در پروژه‌های متنوع توسعه زنجیره ارزش صنعت نفت در مناطق مکران، چابهار و جاسک حضور یابند.

این پروژه ها با مشکلات تامین منابع مالی مواجه شده‌اند و اگر طرف چینی اعلام آمادگی کند، ایران مایل است تا مشارکت چینی‌ها را در حوزه‌های زنجیره ارزش افزایش دهد.

فروردین گذشته جواد اوجی وزیر نفت با اشاره کمبود گاز طبیعی وافزایش ناترازی در تولید ومصرف بنزین، از نیاز ۸۰ میلیارد دلاری صنعت گاز طبیعی ایران در هشت سال آینده خبر داده بود.

به گفته اوجی در بهار گذشته ظرفیت پالایشی ایران در زمینه تولید بنزین ونفت و‌گاز در حال نزدیک شدن به میزان مصرف داخلی بود.

در زمستان سال گذشته و امسال ایران با کمبود ۲۵۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در روز روبرو بود و کمبود گاز طبیعی به جدی ترین چالش امنیتی بخش انرژی ایران در دهه های گذشته تبدیل شد.

وزیر نفت در مصاحبه فروردین گذشته گفت که وزارت نفت، افزایش ظرفیت تولید گاز طبیعی به یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب در روز را به عنوان هدف تعیین کرده است و همین هدف است که سرمایه‌گذاری ۸۰ میلیارد دلاری نیاز دارد.

در آبان سال هم۱۴۰۰ اوجی از لزوم سرمایه گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری در صنعت نفت و گاز ایران صحبت کرد و هشدار داده که اگر برای توسعه هزینه نشود، ایران در آینده به واردکننده این محصولات تبدیل خواهد شد.

ایران و چین اهداف متفاوتی از سرمایه گذاری در صنعت انرژی ایران دارند.

ایران مایل است تا شرکت‌های چینی در میادین مشترک نفت و گاز ایران سرمایه گذاری کنند. یعنی بیشتر به بعد استراتژیک سرمایه گذاری شرکت‌های چینی در صنعت انرژی ایران اهمیت می‌دهد تا فواید اقتصادی این سرمایه‌گذاری.

به نظر می رسد جمهوری اسلامی به این نتیجه رسیده است که تحریم ها ادامه خواهد داشت و اگر توافقی صورت گیرد موقتی خواهد بود و تحریم‌ها دوباره اعمال خواهند شد.

اما بر اساس مطالعه‌ای که توسط برخی کارشناسان انرژی در ایران صورت گرفته است، در دو دهه گذشته چین همواره ترجیح داده در در صنابع بالا دستی پروژه‌های انرژی ایران سرمایه گذاری کند که هم خطر سیاسی کمتری داشته باشد و هم سود بیشتری.

اما تداوم سیاست‌های تنش‌زای جمهوری اسلامی موجب شده تا سطح خطر سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز همیشه بالا ارزیابی شود.

بر اساس این مطالعه هدف اصلی چین از سرمایه گذاری در میادین آزادگان شمالی، یادآوران و مسجد سلیمان کسب تجربه و افزایش میزان درآمد در پروژه های مشابه در عراق نیز بود.

تاکنون جزئیات توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین اعلام نشده است اما در زمان امضای این توافق اعلام شد که بر اساس آن، چین ظرف ۲۵ سال، ۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد و در ازایش، همواره به نفت ایران دسترسی خواهد داشت.

گزارش‌هایی که در آن روزها منتشر شد حاکی بود که از این مبلغ ۲۸۰ میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز و ۱۲۰ میلیارد دلار در صنعت حمل و نقل سرمایه‌گذاری خواهد شد.

برخی رسانه‌های داخلی نیز از فروش نفت ایران با تخفیف ۳۰ درصدی خبر داده بودند و گفته بودند که چین برای بازپرداخت پول نفت ایران دو سال مهلت دارد.

همچنین گزارش شد که چین بر اساس این توافق می‌تواند بازپرداخت بدهی نفتی خود را با یوان چین انجام دهد.

امتیاز دیگری که به چین داده شد این بود که دو سوم مبلغ خرید نفت و گاز، نقد خواهد بود و یک سوم به شکل کالا و خدمات یا به عبارتی تهاتر نفت با کالا پرداخت خواهد شد.

ظاهر قضیه این است که ایران با پیش‌بینی‌ کردن شرایط مطلوب برای چین، انگیزه‌ کافی برای سرمایه‌گذاری این کشور در صنعت انرژی را فراهم می‌کند. اما آیا این روش به نتیجه خواهد رسید؟

با توجه به اینکه ایران به تدریج نقش خود را در پروژه یک جاده یک کمربند چین از دست داده است و اینکه امنیت انرژی چین وابسته به منابع انرژی چین نیست، چین نیازی چندانی به سرمایه گذاری در بحش انرژی ایران ندارد.

در حال حاضر کشورهای عربستان سعودی، عراق، روسیه و قطر نقش مهمی در امنیت انرژی چین ( نفت و گاز طبیعی) ایفا می‌کنند. ضمن اینکه روابط چین با کشورهای عرب منطقه روز به روز گسترش می یابد.

اما اگر چین بدون توجه به تحریم‌ها درصدد سرمایه گذاری در بخش انرژی ایران برآید، دور از انتظار نیست که منافع خود را در اولویت قرار دهد.

بهرحال تبلیغات زیادی که حول سفر ابراهیم رییسی به پکن و سرمایه گذاری چین در صنعت انرژی ایران توسط اصولگرایان صورت گرفته، با واقعیات بازار جهانی انرژی مطابقت ندارد.

با توجه به حجم تجارت چین با آمریکا و چین با ایران، نمی توان انتظار داشت که با تداوم تحریم ها، ایده‌های بلندپروازانه‌ای همانند سرمایه گذاری ۴۰ میلیارد دلاری چین که از سوی ایران تهیه شده، عملیاتی شود.

روابط ایران و چین در بعد انرژی بازی برد – برد نیست و با تداوم تحریم‌ها، همچنان این کشور سود بیشتری از قبال خرید نفت ارزان ایران خواهد داشت.

و در نهایت با توجه به نیاز ۲۰۰ میلیارد دلاری صنعت انرژی ایران به سرمایه گذاری، چین به تنهایی نمی‌تواند همه منابع مالی مورد نیاز صنعت انرژی ایران را تامین کند.