سفر رئیس جمهوری چین به خاورمیانه تا چه حد موفقیت‌آمیز بوده؟

اگر چه برخی از انتظارات چین در این اجلاس‌ها برآورده نشد ولی نفوذ فزاینده چین در منطقه که قصد دارد در صحنه جهانی اهمیت برابر با آمریکا داشته باشد، مشهود است.

پیش از آغاز سفر شی جین‌پینگ و در جریان آن رسانه‌های دولتی چین چشم انداز توافق خرید نفت از کشورهای عرب با پرداخت یوآن را بسیار امیدوارکننده می‌دانستند.

شیاکدائو، وبلاگ نویس با نفوذ در روزنامه مردم در چاپ مخصوص خارج از چین این روزنامه، می نویسد: «نزاویزیمایا گازتا چاپ روسیه گزارش کرده که عربستان سعودی استفاده از یوآن در فروش نفت به چین را مدّ نظر قرار داده و گفته است تحریم‌های آمریکا علیه روسیه و ایران باعث تسریع در عدم استفاده از دلار در معاملات می شود.»

در همین تاریخ یک سخنگوی وزارت خارجه چین قبل از سفر آقای شی، به عربستان گفته بود در معاملات عربستان سعودی با کارخانجات چین در شهر ییوو، که مرکز صنایع چین است از رنمینبی استفاده شده و به این ترتیب برای اولین بار واحد پول چین در محاسبات داد و ستد خارج از کشور به کار برده شده است. او این مورد را نشانه واضحی از سرعت در ایجاد تسهیلات برای تجارت و سرمایه گذاری بین دو کشور دانست.

ولی با این که رهبر چین در سخنرانی‌اش در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس-چین درخواست پرداخت پول نفت و گاز با رنمینبی را کرده بود، در بیانیه نهایی اجلاس اشاره‌ای به این موضوع نشد. همچنین در بیانیه مشترک چین و عربستان سعودی هم این موضوع گنجانده نشده بود.

تعجب آور این است که لیبرتی تایمز روزنامه نسبتا مستقل تایوان به نقل از رسانه‌های خارجی نوشته بود وزیر خارجه عربستان فیصل بن فرحان، خبر معامله نفت با واحد پول چین را تکذیب کرده و اضافه کرده بود که اجتناب از وخیم تر شدن مناسبات آمریکا و عربستان سعودی ممکن است نقشی در این باره داشته باشد.

موضوع دیگری که مورد علاقه شدید چین است موافقتنامه تجارت آزاد با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس است که مذاکره در باره آن از مدت ها پیش جریان دارد.

پیپر، نشریه خبری نزدیک به دولت چین با جلب توجه به این موضوع که موافقتنامه تجارت آزاد چین-شورای همکاری خلیج فارس، پس از موافقتنامه مشارکت جامع اقتصادی منطقه ای شامل پانزده کشور آسیایی و حوزه اقیانوس آرام مهمترین منطقه آزاد تجاری جهان خواهد بود، یادآور شده که این مذاکرات که از سال ۲۰۰۴ شروع شده در تنگنا افتاده است.

وزارت خارجه چین اعلام کرد که در جریان دیدار نایف المجرف، دبیر کل شورای همکاری خلیج فارس در ژانویه گذشته، هر دو طرف موافقت کردند که این گفتگوها “هر چه زودتر” تکمیل شود.

در ماه سپتامبر گذشته که ونگ یی، وزیر خارجه چین در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با رهبران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ملاقات کرد، بازخوانی مذاکرات نتیجه مشابهی یعنی عدم پیشرفت در گفتگوها را القاء می کرد.

در ماه نوامبر ژنگ ییمینگ، سفیر چین در شورای همکاری خلیج فارس به خبرگزاری امارات گفته بود: “موافقتنامه تجارت آزاد وارد مرحله نهایی شده و دو طرف در مورد بیشتر مسائل اتفاق نظر دارند و در حال نهایی کردن موافقتنامه هستند.”

با این وجود، در بیانیه مشترکی که پس از اجلاس چین-شورای همکاری خلیج فارس صادر شده بود همان کلمات تکرار شده و یک بار دیگر ابراز امیدواری شده بود که مذاکرات در اسرع وقت تکمیل شود. متن بیانیه نشان می داد که دیدار تاریخی آقای شی نتوانسته در مورد تجارت آزاد به نتیجه مطلوب برسد.

تردیدی نیست که قصد چین برای روابط نزدیک تر با کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس زنگ خطری برای ایران، یک قدرت منطقه‌ای دیگر است.

بیانیه مشترک شورای همکاری خلیج فارس-چین که در آن این کشور از حل مناقشه ارضی ایران و امارات متحده عربی بر سر سه جزیره واقع در تنگه هرمز از طریق “مذاکرات دو جانبه و بر اساس قوانین بین المللی” حمایت کرده، ممکن است بی طرفانه و حاکی از میانه روی به نظر برسد ولی تهران سفیر چین را احضار کرد تا “نارضایتی شدید” ایران را اعلام کند. حتی روزنامه آرمان در صفحه اول خود از استقلال تایوان دفاع کرد.

هو چونهوآ، معاون نخست وزیر چین بدون فوت وقت دو روز بعد به تهران رفت تا پیام آقای شی، مبنی بر “سلام‌های مودت آمیز با بهترین آرزوها” را به ابراهیم رئیسی برساند و قول دهد که چین هرگز از تصمیم خود برای یک مشارکت جامع استراتژیک با ایران منصرف نخواهد شد.

شینهوآ خبرگزاری رسمی چین به درخواست آقای رئیسی برای دریافت “تاوان” از چین اشاره نکرد ولی چاینا دیلی روزنامه دولتی چین گزارش داد که آقای هو، معاون نخست وزیر چین با محمد مخبر معاون رئیس جمهور ایران در مورد اجرای یک برنامه جامع ۲۵ ساله همکاری در زمینه انرژی، امکانات زیربنایی و ظرفیت تولید گفتگو کرده است.

آقای هو، در بیستمین کنگره حزب کمونیست در ماه اکتبر، در دفتر سیاسی حزب کمونیست (پولیت‌بورو) تنزل مقام یافت و انتظار می رود در ماه مارس ۲۰۲۳ از سمت معاونت نخست وزیری نیز کناره گیری کند. در نتیجه سفر او به تهران از لحاظ فحوا با سفر شخص رئیس جمهور چین به عربستان که پوشش خبری زیادی داشت، قابل مقایسه نیست.

ازتاریخ پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای در ماه سپتامبر که چین جلودار آن است، این کشور فعالانه سعی کرده تا عربستان سعودی و چند کشور دیگر عرب را متقاعد کند که به بلوک یوروآسیا بپیوندند ولی آنها فعلا تنها مشارکت در گفتگوها را پذیرفتند.

اما علیرغم این که چین توانسته وارد منطقه شود، به نظر می‌رسد صرف میلیون‌ها دلار در این منطقه آن طور که باید انتظارات این کشور را برآورده نکرده و از سوی دیگر با نزدیکی بیشتر به عربستان و سایر کشورهای عرب، دوستی‌اش با ایران بالقوه به خطر می‌افتد.

بعضی از کارشناسان چین خاطرنشان می کنند که مناسبات اقتصادی کشورهای خاورمیانه با آمریکا به طور قابل ملاحظه کاهش نیافته و با اشاره به سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به آسیا در ماه نوامبر و امضای قراردادی به ارزش ۳۰ میلیارد دلار با کره جنوبی یادآور می‌شوند که استراتژی  “نگرش به شرق” این کشورها منحصر به چین نیست.

لیو ژانگمین، استاد انستیتوی خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین المللی شانگهای، می گوید موقعیت دلارنفتی نه تنها در خود معاملات بلکه در در قیمت گذاری هم منعکس است و اضافه می‌کند پول رایج یک کشور تنها وقتی قدرت قیمت گذاری بین المللی را پیدا می‌کند که بتوان آن را به عنوان یک ارز بین المللی به کار برد.

جین کنرانگ، معاون با نفوذ دانشکده روابط بین الملِ دانشگاه رنمین، در حالی که اذعان دارد هنوز مدت زیادی به پرداخت پول نفت عربستان سعودی با یوآن باقیمانده، چنانچه پایه منطقی چین در استراتژی اش برای خاورمیانه: ” دارای سه مرحله سربلند کردن، ثروتمند شدن و پس از آن قدرتمند شدن باشد، در مرحله دوم سیاست های داخلی و خارجی ما متمرکز بر اقتصاد بود و به همین دلیل هدف سیاست خارجی ایجاد روابط اقتصادی بود؛ اکنون ما در سومین مرحله هستیم و اگر چه اقتصاد از جمله هدف های دیپلماتیک ماست ولی از آن فراتر می رود.”

شاید انکار چین در این که به دنبال پُر کردن “خلأ قدرت” در خاورمیانه است دور از حقیقت نباشد ولی همچنین به نظر می رسد که دقیقا و به طور منظم برای رسیدن به این هدف در دراز مدت، کار می‌کند.