ضرغامی و مدیریت سرویس‌های بهداشتی؛«الگوی شایسته» چیست؟

عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری هفته گذشته ویدئویی از سفرش به تاجیکستان منتشر کرد که با حاشیه‌های فراوانی همراه بود. او در این ویدئو توالت‌ها و وضوخانه مسجد تازه تاسیس «امام اعظم» در شهر دوشنبه را به اشتراک گذاشت و آن را «الگوی شایسته‌ای برای متولیان مذهبی» دانست و گفت «در ایران هیچ مسجد ما سرویس‌های اینجا را ندارد. مدیریت تاجیک‌ها در این زمینه برای مساجد ما درس است».

عزت‌الله ضرغامی برای نخستین بار نبود که درباره سرویس‌های بهداشتی حرف زده بود او پیشتر گفته بود وزیر وزارتخانه گردشگری و «با حفظ سمت، مسئول سرویس‌های بهداشتی کشور است» از این رو در اکثر برنامه‌ها و بازدیدهایش سری به سرویس‌های بهداشتی بین راهی،مساجد و مراکز توریستی و تفریحی نیز می‌زند.

او در۲۷ شهریورماه امسال از تشکیل «ستاد ساماندهی توالت‌های عمومی» خبر داده بود و گفته بود قبل از اینکه کنسرت و حجاب و محدودیت‌های این‌چنینی مطرح شود، سرویس بهداشتی اولویت دارد.

آقای ضرغامی به طعنه درباره اداره کشورگفته بود «می‌گویند شما که نمی‌توانید سرویس بهداشتی را درست کنید، بقیه حرف‌هایتان هم مثل این است». بررسی واکنش‌ کاربران شبکه‌های اجتماعی به بازدید یک مقام ارشد دولتی از سرویس‌هایی بهداشتی مسجدی در تاجیکستان نشان می‌دهد که در عمل همین اتفاق هم افتاده است و مخاطبان بیش از آن که از ضرورت رفع کمبود سرویس‌های بهداشتی مطلب بنویسند، بیشتر بهانه و وسیله‌ای برای نقد حاکمیت و نظام حکمرانی در جمهوری اسلامی شده است.

سوابق عزت‌الله ضرغامی در سپاه پاسداران، معاونت سینمایی، ده سال ریاست در صدا و سیما و نامزدی‌اش برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ نشان از سیر ترقی او در جمهوری اسلامی دارد. فعلا برای رسیدن به جایگاه شخص دوم کشور بعد از علی خامنه‌ای، با سد شورای نگهبان برخورد کرده و صلاحیتش تائید نشد. او برخلاف گمانه‌زنی‌های اولیه، در دولت ابراهیم رئیسی در جایگاه وزارتخانه‌های سیاسی و امنیتی یا فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی نشد و وزارتخانه‌ای به او رسید که در کابینه دولت سیزدهم از اهمیت کمتری برخوردار است اما در عمل گردشگری و میراث فرهنگی این فرصت را به او داده تا در شهرهای مختلف حضور پر رنگی پیدا کند و در عین حال از انتقادها از اوضاع بد اقتصادی، سیاسی یا شرایط فرهنگی و سینمایی ایران در امان باشد.

آقای ضرغامی همچنین در چند سال اخیر تلاش فراوانی داشته تا در رسانه و شبکه‌های اجتماعی فعال باشد. او پیوسته عکس، مطلب و موسیقی‌های گاهی جنجالی منتشر می‌کند و به نظر تلاش دارد یک «چهره مردمی» از خودش نشان دهد از این رو در کردستان در چایخانه در کنار مردم محلی می‌نشیند و چای می‌نوشد، در خیابان با مردم دست فروش و جوانان حرف می‌زند و گاهی نیز سخنان و توئیت‌های او درباره بستن کافی شاپ‌ها، مراکز گردشگری و سیم کارت گردشگران بازتاب پیدا می‌کند.

اظهارات اخیر وزیر میراث فرهنگی درباره مسجد «دوشنبه»، این‌بار بهانه‌ای شد تا در شبکه‌های اجتماعی مدیریت کلان کشور و نظام حکمرانی در ایران را با کم و کاستی‌های پروژه توالت در ایران مقایسه کنند و کسانی مانند محمد رنانی، روحانی و فعال رسانه در شبکه ایکس نوشته بود « روزی(نزدیک ۵۰سال پیش) وزیری از کره جنوبی با بازدید از کارخانه ساخت خودرو پیکان آه حسرت می کشید و امروز وزیر میراث فرهنگی کشور حسرت توالت های کشور همسایه تاجیکستان رو میخوره!».

همچنین کاربران شبکه‌های اجتماعی به سخنان علی خامنه‌ای نیز اشاره داشتند که در ماه گذشته گفته بود «در مسیر قله قرار داریم» و کسانی مانند محمدحسن حائری شیرازی، روحانی و فعال سیاسی در کانال تلگرامی‌اش نوشت «مملکتی که از عهده مدیریت سرویس بهداشتی اماکن تفریحی و گردشگری و زیارتی‌اش بر نمی‌آید نباید قمپز در کند در داشتن طرح نو برای اداره دنیا».

آقای حائری نوشته بود « واقع گرا باشیم و خوبی های دیگران را ببینیم و با مقایسه با تاجیکستان به افول کارکرد حاکمیت خود حتی در عرصه اداره دستشویی‌ها پی‌ببریم».

از روزی که عزت‌الله ضرغامی تاکید روی توالت‌های عمومی کرده و فیلم‌هایی از بازدیدهایش در شهرستان‌ها منتشر شده است، اسمی هم از اسفندیار رحیم‌مشایی، رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برده می‌شود.

آقای رحیم‌مشایی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ ریاست این سازمان را برعهده داشت(میراث فرهنگی از ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ تبدیل به وزارتخانه شد). او اولین کسی بود که تاکید بر ساخت مستراح‌های بهداشتی و استاندارد بین راهی داشت و گفته بود دولت نهم یک هزار مستراح بین‌راهی می‌سازد و در هر ۲۵ کیلومتر از جاده‌های ایران، سرویس‌های «فوق‌العاده پاکیزه‌ای» ساخته خواهد شد «که اگر عسل روی کف آن ریخته شود، از خوردن آن منصرف نمی‌شوید».

طرح آقای رحیم‌مشایی در سال ۱۳۸۶، به تایید هیات دولت وقت رسید و بودجه مورد نیاز تصویب شد و قرار شد که با کمک استانداران و چندین وزارتخانه تا سال ۱۳۹۰ راه‌های ایران به سرویس بهداشتی مجهز شوند اما در نهایت فقط ده درصد از طرح اجرا شد و براساس آمار رسانه‌ها ظاهرا حدود ۱۰۰ سرویس بهداشتی ساخته شد.

خبرگزاری دولتی ایرنا در آبان‌ماه سال ۹۵ در گزارشی نوشته بود که دلیل عملی نشدن طرح بخاطر تخصیص نیافتن وام‌های بانکی و حمایت نشدن بخش خصوصی بوده و این خبرگزاری دولتی گفته بود یک گروه سرمایه گذار خارجی نیز برای ساخت تعدادی از مجتمع های بین راهی به ایران آمده بودند که «با دست خالی به کشور خود بازگشتند».

اهمیت سرویس‌های بهداشتی به گونه‌ای است که سازمان ملل، روز ۱۹ نوامبر ( ۲۹ آبان‌ماه) را به عنوان «روز جهانی توالت» نامگذاری کرده است.

سازمان ملل در تازه‌ترین گزارشی که حدود دو ماه پیش منتشر کرده، نوشته است ۳ و نیم میلیارد نفر در جهان از داشتن توالت مناسب محروم هستند و در قرن بیست و یکم، هنوز ۴۱۹ میلیون نفر مجبورند در فضای باز قضای حاجت کنند و این بحران جهانی تهدیدی برای طبیعت و سلامت همه به ویژه زنان، دختران و گروه‌های آسیب‌پذیر است.

همچنین در سال ۲۰۰۱ «سازمان جهانی توالت» با اهداف حقوق بشری در سنگاپور تاسیس شد تا بتواند با تاسیس چنین سازمانی به طور مستمر و تشکیلاتی در رفع این معضل جهانی قدم بردارد.

در سال ۲۰۲۲ «سازمان جهانی توالت» با همکاری یونیسف آماری منتشر کرد که نشان می داد مردم شانزده کشور جهان ( مثل بحرین، عربستان، کویت) «صد در صد» از حداقل خدمات بهداشتی اولیه مانند مشترک نبودن توالت خانواده‌ها، شستشو، سیستم لوله کشی فاضلاب، تهویه و…برخوردارند و ایران با «۹۰ درصد» در رتبه صدم قرار دارد.

براساس گزارش‌ها در ایران دسترسی به «توالت عمومی» کمی بیش از ۷۰ درصد است اما این عدد به معنی استاندارد بودن آنها نیست.

فرشته بهجت، دبیر تدوین استاندارد ملی توالت عمومی ایران در ۱۷ اردیبهشت ماه امسال خبر از تصویب «استاندارد ملی توالت‌های عمومی» داده بود.

خانم بهجت در تیرماه امسال در گفت‌وگویی با روزنامه «پیام ما» گفته بود آمار دقیقی از دسترسی به توالت عمومی نمی‌توان داد، زیرا وضعیت هر استان به استان دیگر متفاوت است و حتی مرکز استان‌ها با شهرستان‌ها و روستاها هم وضعیت متفاوتی دارند.

خانم بهجت گفته بود به طور کلی در شاخص‌های گردشگری می‌توان به استاندارد دسترسی به توالت عمومی در هر حداکثر ۴۰۰ متر در سایت‌های گردشگری، هر ۲۵ کیلومتر در جاده‌ها و به ازای هر ۵۵۰ زن و هر هزار و ۱۰۰ مرد، یک “چشمه توالت” اشاره کرد».

بحران دستشویی در پایتخت ایران نیز تبدیل به معضل جدی برای مردم شده است. براساس گزارش روزنامه همشهری که در شهریورماه سال گذشته منتشر شده، در تهران حدود ۱۰هزار چشمه سرویس بهداشتی فعال است که حدود ۶۷۰۰ چشمه از مجموع سرویس‌های بهداشتی قابل استفاده است.

به گفته روزنامه وابسته به شهرداری تهران، سرویس های بهداشتی این کلانشهر در بهترین حالت، یک‌هشتم استانداردهای جهانی است وشورای شهر تهران در بودجه سالجاری ۴۰۰ میلیارد تومان برای ساماندهی آنها اختصاص داده است.

در «سازمان جهانی توالت» یکی از بنیانگذارانش به نام «جک سیم» به عنوان «آقای توالت» معروف است. در ایران چنین چیزی مرسوم نیست و حتی در وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری، با وجود اینکه آقای ضرغامی بارها از توالت‌های عمومی بازید کرده اما معاونان و سایر مسئولان وزارتخانه علاقه‌ای به صحبت دراین باره ندارند و شاید کمتر مسئولی علاقمند باشد در رزومه کاری‌اش درباره بهبود اوضاع توالت‌ها اشاره شود.

با وجود حس ناخوشایندی که مسئولان از این موضوع دارند و از پرداختن به آن اکراه دارند چنین القا می‌شود که ساخت و سرمایه‌گذاری در این زمینه به صرفه نیست اما کارشناسان در نگاه کلان از آن به عنوان «صنعت توالت» یاد می‌کنند که امکان درآمدزایی در آن وجود دارد و جنبه‌های مختلف بهداشتی، گردشگردی، توریسم، کشاورزی و مواردی از این دست را شامل می‌شود.

از سوی دیگر رسانه‌های ایران به بهانه گردشگری گاهی گزارش‌هایی درباره اوضاع بد سرویس‌های بهداشتی و نارضایتی گردشگران خارجی و حتی استفاده از قرص‌های «ضد ادار» منتشر می‌کنند و آن را «شرم آور» می‌خوانند اما بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌گویند « همه چیزمان باید به هم بیاید» و پروژه سرویس‌های بهداشتی جدا از مدیریت کلان کشور نیست و این معضل به مشکلات دیگر کشور گره خورده است و حتی باز کردن درهای هزاران مساجد بسته، به روی عابران یا مسافرانی که نیاز به سرویس بهداشتی دارند کار ساده‌ای نیست.