طرح «کمربند و جاده» چین چیست؟ بدیل غربی آن قرار است چه باشد؟

نام این طرح چین از دو بال آن می‌‌آید: «کمربند» آن از «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» است؛ شامل مسیرهای زمینی حمل‌‌ونقل جاده‌‌ای و ریلی در آسیای میانه در طول «جاده ابریشم» تاریخی معروف. «جاده» آن هم از «جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم» است؛ شامل مسیرهای دریایی که از جنوب‌‌شرقی آسیا تا جنوب آسیا و بعد خاورمیانه و آفریقا کشیده می‌‌شود.

بندر، آسمان‌‌خراش، راه‌‌آهن، جاده، پل، فرودگاه، سد، نیروگاه‌‌های زغال‌‌سنگی، و تونل‌‌های راه‌‌آهن در کشورهای مختلف، اجزای این طرح اند.

نهادهای پژوهشی در غرب برآورد می‌کنند که این طرح چین بیش از یک‌هزار میلیارد دلار هزینه دارد. آخرین برآوردها این است که این رقم به بیش از ۱۳۰۰ میلیارد دلار رسیده است. این ۱۰ برابر هزینه طرح مارشال، طرح آمریکا پس از جنگ جهانی دوم برای نوسازی اروپا ست که آن‌زمان ۱۳۰ میلیارد دلار بود. هرچند اگر تورم در نظر گرفته شود، قیمت امروز طرح مارشال به حدود ۱۵۰۰ میلیارد دلار می‌‌رسید و هزینه چین برای «کمربند و جاده» هم‌‌چنان به آن نمی‌‌رسد.

شین‌هوا، خبرگزاری رسمی چین، می‌گوید دست‌کم ۷۰ کشور در پهنه این طرح هستند و شامل دست‌کم ۳۶ بندر در خارج چین می‌شود.

این طرح چین که پیش‌‌تر به نام «یک کمربند، یک راه» شناخته می‌‌شد، از اجزای سیاست اساسی حکومت چین برای رهبری در مسائل جهانی است.

تا آغاز بهار امسال ۱۴۶ کشور به این طرح پیوسته بودند که البته به این معنی نیست که در همه این کشورهای هنوز در عمل اقدامی در توسعه این برنامه انجام شده باشد.

جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، در حاشیه نشست گروه هفت، گفت که ۲۰۰ میلیارد دلار مشارکت آمریکا در این طرح، «خیریه» نیست و همه از آن سود می‌‌برند.

رئیس‌جمهوری ایالات متحده گفته که این طرح، فایده همکاری با دمکراسی‌های جهان را نشان خواهد داد؛ طعنه‌ای به چین که هم‌‌چنان به صورت تک‌‌حزبی و با نظامی اقتدارگرا اداره می‌‌شود و موارد گسترده‌‌ای از نقض حقوق‌‌بشر توسط حکومتش ثبت شده است؛ از جمله سرکوب اقلیت مسلمان اویغور.

تحلیلگران هنگام بررسی تبعات طرح چین بیش از همه به پی‌آمدهای سیاسی و اقتصادی این‌که چین در خیلی از این کشورها دست بالا را بگیرد، اشاره می‌کنند.

چین می‌گوید هدفش توسعه جهانی است اما رقبایش در پایتخت کشورهای غربی، حکومت چین را متهم به تصاحب زمین در کشورهای دیگر، بهره‌برداری نظامی و گیرانداختن این کشورها در وام‌هایی با بهره سنگین متهم می‌کنند.

اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپایی، گفته که طرح گروه هفت، یک زیرساخت «پایدار و با کیفیت» ارائه می‌دهد (که منظورش این است آن‌چه یک دهه است چین در طرح «کمربند و جاده» ارائه داده، چنین نیست)، و این‌که گروه هفت «به‌دقت به حرف کشورهای دریافت‌کننده این کمک‌ها گوش می‌کند».

توافق چین با خیلی از کشورهای این طرح، شامل وام‌هایی است که چین به‌صورت «محرمانه و بدون انتشار جزئیات» به کشورهای کم‌‌درآمد یا در حال توسعه می‌دهد که اگر سر وقت پس ندهند، دارایی‌ها و زیرساخت‌های آن کشور در اختیار چین قرار می‌‌گیرد. نمونه آن، وام ۳۶۱ میلیون دلاری است که سری‌لانکا از اگزیم‌بانک چین گرفت که چون سری‌لانکا نتوانست آن را سر موعد بازپرداخت کند، بندر هامبنتوتا به مدت ۹۹ سال در اجاره چین رفت. درباره وام‌هایی که مالزی و پاکستان هم گرفته‌اند، نگرانی‌ها علنی شده است.

منتقدان این شیوه آن را «تله وامی» چین می‌‌نامند.

تا کنون جزئیاتی که درباره این وام‌های کلان چین معلوم شده، این است که قرارداد این وام‌ها محرمانه است و کشورهای وام‌گیرنده اجازه انتشار محتوای آن را ندارند. وضعیتی که البته برای دولت‌های این کشورها هم این امکان را فراهم می‌کند که آسوده‌تر و دور از گزند نقد و ارزیابی رقبای داخلی‌شان این قراردادها را ببندند. وضعیتی مشابه آن‌چه در ایران بعد از اعلام قرارداد ۲۵ سال با چین پیش آمد.

گزارش‌هایی منتشر شده درباره این‌که چین در ازای این وام‌ها، حتی کشورهای خارجی را به حمایت از خود در مجامع بین‌المللی وادار می‌کند. سازوکاری که البته در دهه‌های گذشته از جانب قدرت‌های غربی هم استفاده شده است.

بیشتر بخوانید:

در نشست خبری‌ای که برای معرفی این طرح در حاشیه نشست گروه هفت برگزار شد، رئیس‌جمهوری آمریکا سخنرانی کرد و رهبران آلمان، ایتالیا، ژاپن و کانادا هم حرف زدند. رهبران فرانسه و بریتانیا حضور نداشتند ولی کشورهای آنها هم در این طرح مشارکت دارند.

اروپا ۳۰۰ میلیارد دلار و آمریکا ۲۰۰ میلیارد دلار برای مشارکت در طرحی که قرار است مشابه غربی طرح «کمربند و جاده» باشد، وعده داده‌اند. مبالغ دیگری هم به طور مشترک قرار است سرمایه‌گذاری کنند که در مجموع به ۶۰۰ میلیارد دلار می‌رسد.

وعده کشورهای گروه هفت این است که سالانه ۰.۷ درصد (۷ در هزار) از درآمد ناخالص ملی‌شان را در کمک به توسعه کشورهای دیگر خرج کنند ولی به طور میانگین این ۰.۳۲ درصد (کمی بیش از ۳ در هزار) است که کمتر از نصف وعده آنهاست.

بیشتر بخوانید: