مرگ مهسا امینی؛ پزشکی قانونی چه نقشی در تحقیقات پیش و پس از مرگ ایفا می‌کند؟

دکتر مازیار اشرفیان بناب

استاد و مدرس پزشکی قانونی و ژنتیک دانشکده پزشکی دانشگاه کنت- انگلستان

مهسا امینی، بانوی بیست و دو ساله، در حالی که ظاهرا از سلامت کامل برخوردار است، طی بازداشتی غیرضروری و غیرشفاف، متاسفانه دچار عوارضی منجر به فوت می‌شود. در این مختصر نگاهی به شواهد موجود و نقش پزشکی قانونی در تعیین علت اصلی فوت خواهیم داشت.

طبق روال جاری هر گونه مرگ مشکوک برای بررسی و تعیین علت دقیق مرگ باید به پزشکی قانونی ارجاع شود. در مواردی نادر از پزشک قانونی درخواست می‌شود تا بر بالین فردی مصدوم و آسیب دیده در بیمارستان حاضر شده و مطالعات اولیه را انجام دهد ولی در عموم موارد پیکر متوفی برای مطالعه به سردخانه پزشکی قانونی ارسال می‌شود.

روند مطالعات مرتبط با تعیین علت مرگ از لحظه ی ارجاع به پزشکی قانونی تا پایان کامل آن شامل چهار مرحله است:

اول : جمع آوری تمامی مدارک و اطلاعات پزشکی قبلی و فعلی (مرتبط به حوادث منجر به عوارض اخیر) متوفی و مطالعه شرایط و بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن است در مرگ نقشی داشته باشد. در خصوص مرگ مهسا امینی لازم است تمامی اطلاعات پزشکی قبلی او از خانواده‌اش، پزشک خانوادگی و بیمارستان کسری (محل بستری شدن وی پیش از فوت) گردآوری شده، قبل از هر تماسی با پیکر او برای مطالعات بعدی پزشکی قانونی به دقت مطالعه و در نظر گرفته شود.

دوم: در مرحله بعد پزشک قانونی موظف است (و یا پزشکان قانونی در شکل یک تیم، خصوصا اگر علت مرگ اهمیت اجتماعی یا سیاسی داشته باشد) معاینات ظاهری کامل را جهت تعیین هویت متوفی، یافت و ثبت هر گونه آثاری که بتوانند با مرگ مرتبط باشند انجام دهد.

با توجه به اینکه بسیاری ازعلائم ظاهری ضرب و جرح هر چند کوچک و سطحی می توانند در تعیین علت مرگ بسیار مهم باشند، این مرحله از مطالعات پزشکی قانونی بسیار با اهمیت است.

سوم: بخش شناخته شده و معروفی از مطالعات مرتبط با تعیین علت مرگ را کالبد شکافی و مطالعه حفرات (قفسه سینه، شکم و لگن) و ارگانهای مختلف داخل بدن انجام می‌دهد. کالبد شکافی دقیق و علمی در بسیاری از موارد می تواند علت اصلی مرگ را تعیین کند، حتی اگر در معاینه و مطالعه ی ظاهری و فیزیکی متوفی، علائمی دال بر آسیب جسمی و ضرب و جرح یافت نشود.

در بسیاری از موارد مرگ ناشی از ضرب و جرح، علائمی داخلی مانند خونریزی‌های داخلی، شکستگی استخوانهای قاعده جمجمه، پارگی ارگانها و احشاء و …دیده می شوند که در معاینه ظاهری می توانند علائمی بجا نگذاشته باشند.

چهارم: در این مرحله با نمونه برداری از ارگانها، احشاء و مایعات مختلف بدن متوفی، آزمایشات سم شناسی و آسیب شناسی می‌توانند وجود هر گونه دارو و سم را مشخص کرده و در صورت وجود بیماری‌های خاص (مانند توده های غیر معمول و سرطانی، بیماری‌های عفونی واحیانا سایر بیماریهای مزمن) آنها را مشخص و تایید کنند.

انتظار می رود پزشکان قانونی که مسئولیت مطالعه و تعیین علت اصلی فوت بانو مهسا امینی را داشته و دارند، با دقت کامل وظایف قانونی و علمی خود را انجام دهند و به نکات زیر هم توجه کنند:

اول: در ویدویی که توسط نیروی انتظامی منتشر شده است، زمان کلیپ های مونتاژ شده نامعلوم است. بررسی کامل و دانستن زمان فیلم برداری این قطعات نقش مهمی در بررسی روند کسالت و فوت ایشان خواهد داشت.

دوم: در اولین قطعه از این ویدئو که لحظه ی ورود چند بانوی هموطن را همراه تعدادی از مامورین به سالن اصلی ساختمان نشان می‌دهد و اتومبیل های نیروی انتظامی هم در خارج از ساختمان دیده می شوند، به نظر می‌رسد مهسا امینی تعادل کاملی در حین قدم زدن ندارد. این می تواند از علائم اولیه ی متعاقب ضربه مغزی باشد.

سوم: در سالن درس یا اجتماعاتی که مهسا امینی با یکی از ماموران خانم صحبت می‌کند، در حالی‌که در حرکت و گفت‌وگو متعادل به نظر می رسد، ناگهان هر دو دست خود را به روی نواحی گیجگاهی راست و چپ خود می‌گذارد که نشان از بروز سر دردی ناگهانی دارد. چنین حرکتی در بیمارانی که دچارعوارض قلبی و عروقی حاد می شوند بعید است.

فارغ از اینکه از هوش رفتن بانو مهسا امینی، علت قلبی عروقی داشته باشد (ریتم های معیوب قلبی و یا بیماریهای ساختمانی قلب)، ناشی از سنکوپ رفلکسی باشد و یا بدنبال افت ناگهانی فشار خون وضعیتی بوجود آمده باشد، لازم است احتمال ضربه مغزی و خونریزی محدود و مزمن مغزی به دقت مورد بررسی قرار گیرد چرا که بر اساس شواهد موجود در ویدئوی منتشر شده، سر و جمجمه او با زمین یا محیط برخورد نمی کند.