منشاء کووید: چرا نظریه نشت آزمایشگاهی ووهان جدی گرفته می‌شود

خوب، درباره نظریه‌های رقیب چه می‌دانیم – و چرا این بحث مهم است؟

این نظریه مبتنی بر این گمان است که ویروس کرونا ممکن است تصادفاً يا به شکلی دیگر از آزمايشگاهی در شهر مرکزی ووهان که اولین بار ویروس در آن‌جا ثبت شده است، فرار کرده باشد.

مدافعان این نظریه به وجود تأسيسات پژوهشی بیولوژیکی مهمی در این شهر اشاره می‌کنند. مؤسسه ويروس‌شناسی ووهان بیش از ده سال است که ویروس‌های کرونا را در میان خفاش‌ها مطالعه می‌کند.

این مؤسسه ۴۰ دقیقه با ماشین از بازار غذاهای دریایی هوانان که اولین گروه از موارد ابتلا در ووهان در آن‌جا دیده شد، فاصله دارد.

مدافعان این نظریه می‌گویند که این ویروس از آزمايشگاه ویروس‌شناسی ووهان نشت کرده و به بازار غذاهای دریایی سرایت کرده است.

بسیاری ادعا می‌کنند که این ویروسی دست‌نخورده بوده است که از حیات وحش جمع‌آوری شده است نه این‌که مهندسی شده باشد.

این نظریه جنجالی نخستین بار در دوره همه‌گیری مطرح شد و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده نیز آن را ترویج کرد. عده‌ای حتی گفته‌اند که این ویروس ممکن است مهندسی شده باشد و یک سلاح بیولوژیک احتمالی باشد.

عده‌ بسیاری در رسانه‌ها و در حوزه سیاست آن موقع این‌ نظرها را به عنوان نظریه‌های توطئه رد کرده بودند و عده‌ای دیگر خواستار بررسی بیشتر احتمال آن شده بودند. با این وجود این فکر بعداً دوباره مطرح شد.

یک گزارش محرمانه اطلاعاتی آمریکا در سال ۲۰۲۱ در آمریکا پخش شد – که ادعا می‌کرد سه محقق آزمايشگاه ووهان در نوامبر سال ۲۰۱۹، درست پیش از آلوده شدن انسان‌ها به ویروس در این شهر، در بیمارستان تحت درمان قرار گرفته بودند.

اما گزارش شده بود که دولت بایدن یکی از تحقیق‌های وزارت خارجه آمریکا را که دونالد ترامپ درباره نظریه نشت آزمایشگاهی راه انداخته بود متوقف کرده بود.

آنتونی فاوچی مشاور پزشکی ارشد رئیس‌جمهور بایدن به کمیته سنا در ماه می ۲۰۲۱ گفت: «این احتمال بی‌شک وجود دارد و من کاملاً موافق تحقیق درباره این اتفاق هستم.»

رئیس‌جمهور بایدن حالا می‌گوید که پس از تصدی منصب‌اش در سال ۲۰۲۰ خواستار گزارشی درباره منشاء کووید-۱۹ شده است، «از جمله در خصوص این‌که آیا این ویروس حاصل تماس انسانی با حیوانی آلوده بوده است یا از یک حادثه آزمايشگاهی ناشی شده است.»

در ماه می ۲۰۲۱، آقای بایدن به مسئولان امنیتی دستور داد که تلاش‌های‌شان را در این زمینه «دو چندان» کنند.

این موضوع هنوز کانون بحث‌هایی داغ است.

قرار بود تحقیقی در سازمان بهداشت جهانی ریشه ماجرا را پیدا کند ولی بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند که این تحقیق بیشتر پرس‌های جدیدی را مطرح کرد تا اینکه منجر به پاسخی شده باشد.

تیمی از دانشمندان منصوب سازمان بهداشت جهانی اوایل سال ۲۰۲۱ در قالب هیئتی برای تحقیق درباره منشاء همه‌گیری به ووهان سفر کردند. پس از صرف ۱۲ روز در این شهر که شامل دیداری از این آزمایشگاه بود، این تیم به این نتیجه رسید که نظریه نشت آزمايشگاهی «به شدت نامحتمل» است.

ولی بسیاری از آن زمان تا کنون یافته‌های آن گروه را زیر سؤال برده‌اند.

گروهی از دانشمندان برجسته از گزارش سازمان بهداشت جهانی انتقاد کردند که نظریه نشت آزمايشگاهی را به قدر کافی جدی نگرفته بودند – این نظریه در چند صفحه از یک گزارش چند صد صفحه‌ای رد شده بود.

دانشمندان در مجله ساینس نوشتند:‌«ما باید هردوی فرضیه‌ها درباره انتشار طبیعی و نشت آزمايشگاهی را جدی بگیریم تا زمانی که داده‌های کافی در اختیارمان قرار بگیرد.»

اجماع فزاینده‌ای در میان صاحب‌نظران وجود دارد که نشت آزمایشگاهی را باید به دقت بیشتری بررسی کرد.

حتی دبیر کل سازمان جهانی بهداشت، دکتر تدروس آدهانوم گبریسوس خواستار تحقیقی تازه شد و گفت: «همه فرضیه‌ها مفتوح باقی می‌مانند و نیازمند مطالعه بیشتر هستند.»

و دکتر فاوچی در سال ۲۰۲۱ گفت که «متقاعد نشده» است که ویروس منشائی طبیعی داشته است. این موضع نسبت به سال قبل تغییر کرده بود. آن موقع او فکر می‌کرد که کووید به احتمال بسیار از حیوان به انسان منتقل شده است.

چین به این فرضیه که ویروس ممکن است از آزمایشگاه فرار کرده باشد واکنش تند نشان داده و آن را سیاه‌نمایی خوانده است. رسانه‌های دولتی چین همواره دولت آمریکا و رسانه‌های غربی را متهم به نشر شایعات درباره منشاء همه‌گیری کرده‌اند.

سخنگوی وزارت خارجه چین در واکنش به اظهارات آقای ری سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا را متهم به سیاسی کردن تحقیق درباره منشاء ویروس کرد.

خانم مائو نینگ در یک نشست مطبوعاتی گفت که جامعه اطلاعاتی آمریکا سابقه‌ «سوء رفتار» از جمله «تقلب و فریبکاری» دارد. او گفت که به این ترتیب نتیجه‌گیری آنها درباره منشاء کووید-۱۹ هیچ اعتباری ندارد.

چین نظریه‌ای دیگر را مطرح کرده است و می‌گوید که ویروس کرونا ممکن است از طریق محموله‌های غذایی گوشت منجمد از جاهای دیگری در چین یا جنوب شرق آسیا وارد ووهان شده باشد.

دولت چین به تحقیقی نیز اشاره کرده است که یکی از ویروس‌شناسان برجسته خود درباره نمونه‌های گردآوری شده از خفاش‌ها در یک معدن دورافتاده و متروک منتشر کرده است.

پرفسور شی ژنگلی – که خیلی اوقات از او به عنوان «زن خفاش چین» یاد می‌شود – پژوهشگری در مؤسسه ووهان است و در گزارشی که در سال ۲۰۲۱ منتشر کرد آشکار کرد که تیم او هشت گونه ویروس کرونا را در خفاش‌ها در معدنی در چین در سال ۲۰۱۵ یافته بودند. این مقاله می‌گوید که ویروس‌های کرونا ناشی از پنگولین‌ها تهدیدی فوری‌تر برای سلامت انسانی هستند تا مواردی که تیم او در معدن پیدا کرده‌اند.

در کنار این‌ها، نظریه توطئه اثبات‌نشده‌ای نیز میان تبلیغات‌چی‌های چینی در جریان است – و مائو نینگ در جلسه خبررسانی وزارت خارجه در ۱ مارس ۲۰۲۳ نیز آن را تکرار کرده است – که ویروس کرونا در فورت دتریک در فردریک، مرلیلند، در حدود ۸۰ کیلومتری شمال واشینگتن دی‌سی تولید شده و از آن‌جا نشت کرده است.

فورت دتریک که زمانی مرکز برنامه‌ سلاح‌های بیولوژیک امریکا بود، در حال حاضر محل آزمایشگاه‌های زیست‌پزشکی است که درباره ویروس‌هایی از جمله ابولا و آبله تحقیق می‌کنند.

بله. به آن نظریه «منشاء طبیعی» می‌گویند.

این نظریه می‌گوید که ویروس به طور طبیعی از حیوانات، بدون دخالت هیچ دانشمند یا آزمایشگاهی، سرایت کرده است.

مدافعان فرضیه منشاء طبیعی می‌گویند که کووید-۱۹ در خفاش‌ها ظاهر شده است و سپس به انسان‌ها، به احتمال بسیاری از طریق حیوانی دیگر یا «میزبانی واسطه»، جهش پیدا کرده است.

گزارش سازمان بهداشت جهانی این نظریه را پشتیبانی می‌کند که می‌گوید‌ «احتمالا یا به احتمال بسیار زیاد» کووید از طریق یک میزبان واسطه به انسان‌ها رسیده است.

این فرضیه در آغاز همه‌گیری مقبولیت گسترده‌ای پیدا کرد ولی با گذشت زمان، دانشمندان ویروسی در خفاش‌ها یا حیوانی دیگر پیدا نکرده‌اند که با ساختار ژنتیک کووید-۱۹ سازگاری داشته باشد و لذا باعث تردید در این نظریه شده است.

با توجه به تلفات انسانی سنگین همه‌گیری – با شمار مرگ و میر ثبت‌شده حدود ۶.۹ میلیون نفر در سراسر جهان – بیشتر دانشمندان فکر می‌کنند که فهم چگونگی و محل پدیداری ویروس برای جلوگیری از تکرار آن بسیار مهم است.

اگر ثابت شود نظریه «بیماری مشترک بین انسان و حیوان» درست است، این ماجرا می‌تواند بر فعالیت‌هایی از قبیل پرورش و بهره‌برداری از حیات وحش اثر بگذارد. در دانمارک، هراس از گسترش این ویروس از طریق پرورش راسو منجر به کشتن میلیون‌ها راسو شد.

اما اگر نظریه‌های مرتبط با نشت آزمایشگاهی یا زنجیره غذاهای منجمد تأیید شود، پیامدهای گسترده‌ای برای تحقیقات علمی و تجارت بین‌المللی خواهد داشت.

و تأیید نشت می‌تواند بر نگاه جهان به چین هم اثر بگذارد که پیش از این نیز متهم به پنهان‌کاری درباره اطلاعات اولیه مهم مربوط به همه‌گیری شده بود و باعث تنش بیشتر در روابط آمریکا و چین می‌شود.

جیمی متزل، پژوهشگر اندیشکده شورای آتلانتیک در واشنگتن که مدافع بررسی نظریه نشت آزمايشگاهی است در سال ۲۰۲۱ به بی‌بی‌سی گفت:‌ «چین از روز اول مشغول لاپوشانی‌های گسترده بوده است.»

«با افزایش شواهد مربوط به فرضیه نشت آزمایشگاهی ما باید خواستار تحقیق کاملی درباره همه فرضیه‌های منشاء ویروس شویم که لازم باشد.»

اما بقیه هشدار داده‌اند که نباید در گرفتن انگشت اتهام به سوی چین شتاب زیاد به خرج داد.

پروفسور دیل فیشر از بیمارستان دانشگاهی ملی سنگاپور به بی‌بی‌سی گفت: «باید کمی صبر داشته باشیم ولی دیپلماتیک هم باشیم. نمی‌شود این کار را بدون پشتیبانی چین انجام داد. این کار را باید در محیطی بدون شماتت‌گری انجام داد.»