مهسا امینی؛ ۱۰ ویژگی اعتراضات سراسری ایران

در اعتراض‌های بعد از انتخابات ۱۳۸۸ گروه وسیعی از چهره‌های فرهنگی، هنری و ورزشی از جنبش‌ مدنی شکل گرفته که عمدتا متمرکز در تهران بود، حمایت کردند؛ اما این حجم از اعتراض‌های پرهزینه از جمله برداشتن روسری برای همراهی با معترضان که به معنی پایان حیات هنری در جمهوری اسلامی است، سابقه نداشته است. مسعود کیمیایی، کارگردان، در سخنانی صریح گفت وقت ایستادن در وسط تمام شده و اکنون بین حکومت و مردم، باید یکی را انتخاب کرد. شمار زیادی جلو آمده و کنار مردم معترض ایستادند که یک معنی آن، عبور از حکومت بود. 

در دو هفته که از اعتراضات می‌گذرد، آیت‌الله خامنه‌ای فقط یک بار سخنرانی داشته و در آن هم هیچ اشاره‌ای به اعتراض‌ها یا مرگ مهسا امینی نکرده است. او که در خرداد ۱۳۸۸ با فرمان پایان «زورآزمایی خیابانی»، حکم سرکوب گسترده معترضان را داد، در این اعتراض‌ها مشخصا موضع خود را اعلام نکرده است، سکوتی که سوال‌های زیادی ایجاد کرده است. در کنار این سکوت، مقام‌های ارشد هم به نسبت اعتراض‌های قبلی، در روزهای نخست خط و نشان کم‌تری برای معترضان می‌کشند.

اولین جمعه بعد از شروع اعتراض‌ها معمولا موقعیت مناسبی برای صف‌آرایی طرفداران حکومت برای نشان دادن میزان حمایت‌شان بوده است. اما امسال تظاهرات نماز جمعه چندان پرتعداد نبود. حتی تظاهرات بعدی حامیان حکومت در روز سوم مهرماه هم قابل مقایسه با تظاهرات ۹ دی‌ماه ۱۳۸۸ نبود و نتوانست چشمگیر باشد.  

چیزی که نظر بسیاری از ناظران را جلب کرد، جوان بودن بافت معترضان بود که حتی دانش‌آموزان دبیرستان را هم شامل می‌شد. دخترانی که روی بلندی می‌ایستادند و با روسری‌های انداخته در آتش، جمعیت را به مشارکت دعوت می‌کردند. در بسیاری از مطالب تحلیلی صف اول معترضان را جوانان دهه هشتاد توصیف کرده‌اند که سایر قشرهای جامعه را به دنبال خود می‌کشند و ابایی از رویارویی با گاردهای امنیتی ندارند.

از روز اول خاکسپاری مهسا امینی،‌ شعار کردی ژن، ژیان، آزادی طنین‌انداز شد. شعاری که محور آن عاملیت زنان بود. برای نخستین بار بعد از اعتراض‌های محدود روزهای اول پیروزی انقلاب به حجاب اجباری، بار دیگر زنان موضوع اصلی تظاهرات بسیار گسترده‌ای بودند که تقریبا تمام استان‌های ایران حتی مذهبی‌ترین شهرهایی مانند قم و مشهد را دربرمی‌‌گرفت. خشم مردم از «مرگ مظلومانه» مهسا امینی در بازداشتگاه، تبدیل شد به خشمی عمومی از چهل سال سرکوب زن و بدن زنان. 

نسرین ستوده، در مصاحبه‌ای با هفته‌نامه تایم می‌گوید سال‌ها پیش به قاضی‌های دادگاه‌ها می‌گفت که «ستمی» که بر زنان می‌رود، روزی جمهوری اسلامی را به «لبه پرتگاه» خواهد رساند.

تظاهرات آبان ماه ۱۳۹۸ هم گسترده بود اما حکومت آن را در چند روز با خشونت سرکوب کرد. این تظاهرات تقریبا در دو هفته اول، هر شب ادامه داشته است. تظاهرات در یک نقطه شهر متمرکز نبوده و مثلا در تهران از نیاوران در شمال، تا شهر ری در جنوب، نارمک در شرق و اکباتان و ستارخان در غرب گسترده بوده است. عدم تمرکزی که در طولانی‌مدت کنترل آن را دشوار می‌کند.

در اعتراضات گذشته رویارویی میان معترضان و نیروهای امنیتی، بسیج، لباس شخصی و گارد ویژه و حتی آتش زدن اماکن دولتی وجود داشته، اما در این اعتراضات صحنه‌هایی ثبت شد که کمتر سابقه داشته است. در تصاویر مختلف دیده شد که معترضان، نیروهای گارد ویژه و امنیتی را فراری می‌دهند یا با استفاده از کوکتل مولوتف به ماشین‌های نظامی حمله می‌کنند. و علاوه بر آن، صدایی که معترضان را به آرامش و خویشتن‌داری دعوت کند، کم‌تر از گذشته شنیده شد. و در مقابل بیشتر، برخورد خشن نیروهای امنیتی نکوهش شد.

در حالی که کردها شعار می‌دادند «از کردستان تا تهران، ستم علیه زنان»، در تهران و تبریز هم شعار می‌دادند «کردستان، چشم و چراغ ایران» و نام مهسا امینی که زاده سقز کردستان بود، «رمز مشترک» این اعتراضات بوده است. علاوه بر آن در خارج از ایران هم تظاهرات‌های گسترده‌ای در حمایت از معترضان داخل ایران برگزار شد و همه اینها در حالی بود که جوانان معترض در خیابان سردمدار تظاهرات و رهبر آن بودند و از جایی هدایت نمی‌شدند. جوانانی که امید دارند و می‌خواهند زندگی‌شان را تغییر دهند.