پس از انتخابات ترکیه چه بر سر حدود چهار میلیون پناهنده خواهد آمد؟

الیف می‌گوید: «آمریکا هم کشوری است که مهاجران بسیاری را می‌پذیرد اما تفاوت اینجاست که ما در کشورمان منابع و سرمایه و توان اقتصادی پذیرش و اسکان چنین جمعیت کلان مهاجران را مانند آمریکا نداریم».

بخش اعظم جامعه ترکیه مانند عمر و الیف با حضور پناهندگان در کشورشان مخالفند. ترکیه با حدود ۴ میلیون پناهندهٔ ثبت‌شده سوری پذیرندهٔ بیشترین تعداد پناهنده از این کشور در جهان است.

تورم فزاینده، کاهش ارزش پول و بحران تأمین هزینه‌های زندگی از عوامل بروز و اوج‌گیری گرایشات ضد پناهندگان در کشور ترکیه است.

الیف اتیس، کارشناس ۲۴ ساله در رشته رشد و تکوین کودک می‌گوید: «ما می‌بینیم که در مقایسه با زمان جنگ آنها اکنون می‌توانند زندگی بهتری در کشورشان داشته باشند. سوریه هم از مردم کشورش می‌خواهد که بازگردند، اکنون وقت بازگشت آنهاست».

بازگرداندن همه پناهندگان به کشورشان از وعده‌های رئیس‌جمهور ترکیه رجب طیب اردوغان است. او در تلاش برای حفظ جایگاه خود برای سومین دهه است و رقیب او کمال قلیچدار‌اوغلو، نامزد ائتلاف شش حزب مخالف دولت، هم وعده مشابهی می‌دهد به این امید که بتواند در دور دوم انتخابات در ۲۸ مه آرای ملی‌گرایان را به ‌دست آورد.

پس از انتخابات ترکیه چه بر سر حدود چهار میلیون پناهنده خواهد آمد؟

تا‌کنون اردوغان همیشه می‌گفت هرگز هیچ پناهنده سوری را به کشورش باز نخواهد فرستاد اما چند روز مانده به دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام کرد که ترکیه پناهندگان سوری بیشتری را به کشورشان باز‌خواهد گرداند.

رئیس‌جمهور اردوغان روز دوشنبه ۲۲ مه در شبکه خبر تی‌آر‌تی، رادیو ‌و تلویزیون دولتی ترکیه گفت: «۴۵۰٬۰۰۰ پناهنده به خانه‌های سفید که ما ساخته‌ایم بازگردانده شده‌اند. اکنون هدف ما بازگرداندن یک میلیون پناهنده به خانه‌های جدیدی است که در شمال سوریه خواهیم ساخت».

او اشاره‌ای نکرد که این جریان از چه زمانی شروع خواهد شد. او اضافه کرد که برنامه‌ریزی برای این اقدام پس از انتخابات ترکیه در گفتگو با دولت سوریه انجام خواهد شد.

ترکیه در زمان اردوغان با کمک سازمان‌های غیر‌دولتی ترکیه چندین شهرک در شمال‌غربی سوریه احداث کرده است.

«عادی‌سازی روابط» با سوریه سیاستی است که اردوغان و قلیچدار‌اوغلو هر دو طرفدار آن هستند چون امکان بازگشت پناهندگان را فراهم می‌کند.

در ژانویه ۲۰۲۳، اردوغان گفت می‌تواند برای «برقراری صلح و ثبات» در منطقه با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، دیدار کند اما در ماه مارس و در گفتگو با خبرگزاری بین‌المللی روسیه «ریا نووستی» رئیس‌جمهور سوریه گفت به شرطی حاضر به دیدار با اردوغان خواهد شد که ترکیه نیرو‌های خود را از شمال سوریه خارج کند، که بعید به‌نظر می‌رسد به‌زودی اتفاق بیفتد.

مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه دیدگاه ملایم‌تری نسبت به بازگرداندن پناهندگان به کشورشان دارد. روز دوشنبه ۲۲ مه او اعلام کرد که تمام پناهندگان سوری به کشورشان بازگردانده نخواهند شد چون ترکیه به نیروی کار در عرصه کشاورزی و صنعت وکسب‌و‌کار نیاز دارد.

قلیچدار‌اوغلو که به روحیه آرام و خویشتنداری مشهور بود هم از خشم روز‌افزون عمومی نسبت به شیوه پذیرش پناهندگان در دولت اردوغان استفاده کرده است. در وعده‌ها و کمپین‌های انتخاباتی صدای خود را بالا می‌برد و متعهد می‌شود که در صورت به قدرت رسیدن تمام پناهندگان را به کشور‌های خود باز‌گرداند.

قلیچدار‌اوغلو با انتقاد از سیاست «در‌های باز» دولت فعلی در برابر پناهندگانی که از جنگ سوریه گریخته‌اند، می‌گوید: «اردوغان با تعمد ده میلیون پناهنده را به ترکیه راه داده است».

او بدون اینکه شواهدی برای حرف خود ارائه کند در ادامه می‌گوید: «اردوغان حتی بر حق شهروندی ترکیه هم برای به دست آوردن رأی چوب حراج زده است».

او تأکید می‌کند: «بگذارید همین‌جا موضوع را روشن کنم: به‌محض اینکه من به قدرت برسم همه پناهندگان را بیرون می‌کنم. تمام».

قلیچدار‌اوغلو روز ۲۲ مه در دیدار از استان زلزله‌زده ختای در جنوب ترکیه شعار انتخاباتی خود را تکرار کرد: «ما هرگز و به‌هیچ عنوان ترکیه را به مرکز نگهداری پناهندگان تبدیل نخواهیم کرد».

استان ختای در نزدیکی مرز سوریه محل اسکان جمعیت بزرگی از پناهندگان است.

قلیچدار‌اوغلو در سخنرانی خود برای مردم محلی می‌گوید: «گلایه‌ها و شکایت‌ها از پناهندگان در استان ختای مشابه شکایت‌هایی است که در ۸۱ استان دیگر ترکیه هم می‌شنویم. قبل از اینکه پناهندگان کنترل کشورتان را در دست بگیرند تصمیم بگیرید».

او پیش از این برنامه بازگشت پناهندگان سوری را به کشورشان در طول دو سال و پس از توافق با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و تضمین امنیت آنها و هماهندگی با سازمان ملل اعلام کرده بود.

قلیچداراوغلو تهدید کرده است که از توافق با اتحادیه اروپا خارج می‌شود. در این توافق ترکیه موافقت کرده است که میلیون‌ها پناهنده سوری را بپذیرد تا جلوی ورود آنها را به کشور‌های اتحادیه اروپا و درخواست پناهندگی بگیرد. در مقابل ترکیه قرار بود ۶ میلیارد یورو دریافت کند. قلیچدار‌اوغلو می‌گوید اتحادیه اروپا به تعهدات خود در این توافق عمل نکرده است.

در ماه مارس در پاسخ به مطلبی در شبکه‌های اجتماعی که درباره سرنوشت توافق با اتحادیه اروپا پرسشی مطرح کرده بود، می‌گوید: «من از ابتدا درباره این موضوع صریح بوده‌ام، ترکیه اولویت اول است».

آیا می‌توان پناهندگان را وادار به بازگشت به کشورشان کرد؟ آیا این اقدام منطبق با قوانین بین‌المللی است؟

بنا به نظر بیرول باریس، معاون مرکز حقوقی پناهندگان و مهاجران کانون وکلای استانبول، بازگرداندن پناهندگان به کشورشان بدون اطمینان از بهبود و تغییر شرایطی که باعث گریختن از کشورشان شده است، توجیه قانونی ندارد.

او در گفتگو با بوراک آباتای از بی‌بی‌سی ترکیه می‌گوید: «باید اطمینان پیدا کرد که آنها واقعاً داوطلب بازگشت باشند. به‌عبارت دیگر، شرایط بازگشت آنها باید بررسی شود و نباید آنها را مجبور به ترک کشور کرد و اعلام کرد که «داوطلبانه» کشور را ترک می‌کنند».

دکتر نوا اوون اوزترک از دپارتمان حقوق دانشگاه آنکارا هم معتقد است که امکان بازگشت داوطلبانه برای پناهندگان سوری وجود دارد اما «به سختی می‌توان تصور کرد چه تعداد از آنها چنین کاری را انجام دهند» اجبار به بازگشت چطور؟ آیا امکان دارد آنها را وادار به بازگشت کرد؟

به نظر کارشناسان در گفتگو با بی‌بی‌سی ترکیه، این به ارزیابی سازمان‌های بین‌المللی از کشور فرد پناهنده بستگی دارد.

دکتر اوزترک می‌گوید که در شرایط فعلی و با توجه به گزارش اخیر سازمان ملل از سوریه امکان ندارد که بتوانند پناهندگان سوری را وادار به بازگشت به کشورشان کنند چون وضعیت در سوریه هنوز «ناپایدار» است.

سرنوشت پناهندگان در ترکیه پس از انتخابات به نتایج انتخابات بستگی دارد و به‌نظر می‌رسد رسیدگی به وضعیت آنها در رأس دستور کار هر دو نامزد ریاست‌جمهوری و دولت‌شان قرار خواهد داشت.

هر‌چند دو نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه اختلاف نظر‌های سیاسی فراوانی دارند اما حضور پناهندگان در کشور شاید تنها موردی است که هر دو متعهد به دست‌و‌پنجه‌نرم کردن با آن شده‌اند.

بیشتر بخوانید: