چرا همه‌گیری ویروس کرونا هنوز به پایان نرسیده است؟

ازآنجایی‌که مرگ ناشی از کووید تعریف‌های مختلف متفاوتی در نقاط مختلف جهان دارد، به‌سختی می‌توان داده‌های بین کشورهای مختلف در طول یک سال را باهم مقایسه کرد. بااین‌وجود سازمان بهداشت جهانی تعداد مرگ ناشی از کووید که توسط کشورهای مختلف گزارش داده می‌شود را جمع‌آوری می‌کند.

با این داده‌ها می‌توانیم ابعاد همه‌گیری را بررسی کنیم: در سال ۲۰۲۲، تعداد مرگ ناشی از کووید که از سراسر جهان گزارش‌شده است کمی بیش از ۱۲۱۵۰۰۰ نفر بوده است. این تعداد بسیار کمتر از ۳۵۰۵۰۰۰ مورد گزارش‌شده در سال قبل است اما همچنان این تعداد مرگ، بسیار زیاد است . احتمالاً این رقم بسیار کمتر از تعداد واقعی مرگ‌ومیر ناشی از کووید است.

اما همچنان در بسیاری از راهروهای قدرت و حتی در اتاق‌های خبر در سراسر جهان، هیچ‌یک از این مرگ‌ها ارزش مطرح‌شدن پیدا نمی‌کنند خصوصاً با توجه به بحران‌های دیگری که در دستور کار قرار دارند ازجمله جنگ، بحران هزینه زندگی و انرژی، این موضوع موردتوجه قرار نمی‌گیرد. بااین‌همه در ماه‌های گذشته کووید ۱۹ در سراسر جهان در حال جولان دادن بوده است.

دانشمندان قبول دارند روند ندیده گرفتن فعلی فقط درصورتی‌که تغییر بسیار شدیدی در وضعیت ایجاد شود، مثلاً پیدا شدن یک جهش بسیار پرقدرت ممکن است تغییر کند. به قول آقای کوچارسکی در مورد مرگ‌های ناشی از کووید ما بیشتر بر قله موج‌های همه‌گیری متمرکزشده‌ایم و متوجه نیستیم که اگر شمار مرگ‌هایی که به شکل خزنده‌ای تعدادشان بالا رفته است روی‌هم جمع شوند، خود رقم بسیار بالایی خواهد شد. او می‌گوید: «ما این وضعیت را در برخورد با گونه دلتای ویروس هم داشتیم. قله آن موج خیلی بلند نبود اما برای دوره طولانی ادامه داشت و به همین دلیل رقم کلی بیماران بستری‌شده تقریباً شبیه رقم‌های سال ۲۰۲۰ بود. تنها فرق این بود که این رقم در فاصله زمانی بیشتری پخش‌شده بود چون ویروس با آن سرعت اولیه جمعیت را قلع‌وقمع نمی‌کرد.»

همین روند در ایالات‌متحده هم قابل‌مشاهده است. در این کشورهر هفته ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ آمریکا به دلیل کووید می‌میرند. ویلیام هنج، اپیدمیولوژیست دانشگاه هاروارد می‌گوید در ماه ژوئیه سال گذشته‌ به گزارشگر یکی از رسانه‌های بزرگ نامه نوشت و توضیح داد که اگر تعداد مرگ‌های هفتگی در طول یک سال پخش شود، می‌تواند برابر مرگ‌ومیر سه فصل آنفولانزای سنگین باشد. اما چنین خبرهایی دیگر خودبه‌خود تیتر اول نمی‌شوند. آقای هنج می‌گوید: «واقعیت این است که رقم‌ها بسیار بالا هستند.» دنیس نش، اپیدمیولوژیست دانشگاه سیتی نیویورک می‌گوید: «آنچه درباره انسان‌ها اتفاق می‌افتد این است که اتفاق‌هایی که شکل مداوم پیدا می‌کنند، بخشی از زندگی روزانه می‌شوند. ما عادت کرده‌ایم تنها وقتی به این عددها توجه کنیم که‌موج شدیدی از بیماری پیش می‌آید. این باعث شده در وضعیتی قرار بگیریم که مردم کمتر به آنچه در حال اتفاق افتادن است توجه می‌کنند. به‌جز وقتی‌که داده‌ها تغییر شدیدی نشان بدهند. اما وقتی به دوره زمانی طولانی‌تر نگاه می‌کنیم، اینکه هنوز بااین‌همه مرگ به دلیل کرونا روبه‌رو هستیم واقعاً ترسناک است.»

نکته‌ای که آقای نش و دیگران را ناراحت می‌کند این است که بسیاری از این مرگ‌ها می‌توانند قابل‌پیشگیری باشند.

باوجود تمام نمودارها و تصویرسازی داده‌ها که در وب‌سایت دولت‌های مختلف از تعداد مرگ‌ناشی از کووید دیده می‌شود، به‌سختی می‌توان از ورای این اطلاعات فهمید چه کسانی همچنان به دلیل ابتلا به کووید می‌میرند.

روایت پشت این مرگ‌ها را تنها می‌توان با صحبت کردن با پزشکانی که در خط مقدم بیمارستان‌ها کار می‌کنند، فهمید. آن‌طور که ویلیام شفنر، استاد بیماری‌های عفونی مرکز پزشکی دانشگاه واندربلیت در نشویل توضیح می‌دهد بیشتر فوت‌شدگان همچنان کسانی هستند که در روزهای اول همه‌گیری هم جز گروه‌های حساس و آسیب‌پذیر بودند: «طبق مشاهده ما، بیشتر کسانی که در بیمارستان بستری می‌شوند افراد پیر یا جوانی هستند که به دلایلی دچار ضعف سیستم ایمنی هستند. ممکن است این ضعف به دلیل بیماری باشد و با به دلیل مصرف دارویی که سیستم ایمنی آن‌ها را ضعیف می‌کند. گروه‌های خطر زیادی هستند.»

اندرو آستیانووسکی، پزشک متخصص در بیمارستان شمال منچستر در انگلستان هم وضعیت مشابهی را توصیف می‌کند: «موارد مرگی که در این اواخر با آن‌ها برخورد داشته‌ام بیشتر افرادی با سیستم ایمنی ضعیف بوده‌اند و یا افراد دچار ضعف کلی بدن . به همین دلیل کووید روی آن‌ها تأثیر بسیار شدیدتری دارد. این مسئله به این معنی نیست که کووید علت مرگ آن‌ها بوده است. آن‌ها ممکن است در بیمارستان به کووید مبتلا شوند اما درنهایت این بیماری زمینه‌ای آن‌ها است که موجب مرگ شده است.»

بسیاری از پزشکان معتقدند یکی از دلایلی که این افراد همچنان در معرض خطر کووید و آسیب‌پذیر هستند، کندی و تعلل در دریافت دوز بوستر واکسن حتی در بین گروه‌های حساس است. آخرین آمار نشان می‌دهد درمجموع ۲۶ میلیون نفر در بریتانیا مشمول تزریق رایگان دوز بوستر واکسن کووید هستند اما تنها نیمی از آن‌ها تاکنون آن را دریافت کرده‌اند. تعلل در دریافت دوز بوستر در ایالات‌متحده آمریکا حتی از این هم بیشتر است. تنها ۲۹.۶ درصد افراد بالای ۶۵ سال در آمریکا آخرین بوستر را زده‌اند.

دلایل زیادی برای این روند وجود دارد. دسترسی به واکسن و همین‌طور امتناع از زدن واکسن به دلیل تنش‌های سیاسی و اطلاعات نادرست و جعلی و همینطوربی تفاوتی نسبت به کووید. همه این دلایل در کنار عوامل دیگری چون شایع شدن آبله میمونی و فلج اطفال و بیمارستان‌هایی که بعد از دو سال مبارزه با کووید حالا زیر بار صفی طولانی از جراحی‌های به تعویق افتاده گرفتارشده‌اند، به تعلل در دریافت واکسن بوستر دامن زده‌اند.

اگر یک فرد نسبتاً سالم واکسن بوستر را دریافت نکند ممکن است مشکل زیادی برایش ایجاد نشود چون چنین فردی احتمالاً از واکسن‌های اولیه و درنتیجه ابتلا به کووید شکل ترکیبی‌ای از ایمنی در بدنش ایجادشده است. اما آن‌طور که نتیجه مطالعات نشان می‌دهند ایمنی ناشی از واکسن در افراد حساس به‌سرعت از بین می‌رود. مطالعه‌ای که در ماه مارس سال ۲۰۲۲ انجام شد نشان می‌دهد ایمنی حاصل از واکسن در افراد سالمند یک‌خانه سالمندان بعد از فقط سه ماه به‌شدت کم شد.

دانشمندان فکر می‌کنند دولت‌ها و مسئولان بهداشت عمومی کشورها باید بیشتر از این‌ها تلاش کنند تا گروه‌های آسیب‌پذیر آگاهی بیشتری در مورد اهمیت دریافت بقیه دوز های واکسن پیدا کنند. آقای هنج می‌گوید: «به عقیده من هزینه‌ای که کووید در حال حاضر تحمیل می‌کند باید کمتر از این‌ها باشد و ما داریم تحملش می‌کنیم. قطعاً در ایالات‌متحده می‌توانیم با واکسینه کردن بهتر جامعه، هزینه جانی کووید را بسیار پایین‌تر ازآنچه هست بیاوریم. جامعه به دلیل ترکیبی از بی‌توجهی سیاسی و خستگی مردم از موضوع همه‌گیری، دچار وضعیت فعلی شده است. من افرادی دیده‌ام که از کووید فوت کردند و حتی خبر نداشتند که می‌توانستند دوز بوستر دریافت کنند. دوزی که می‌توانست جانشان را حفظ کند.»

ازآنجایی‌که تأثیر کووید ۱۹ بیشتر از همه متوجه گروه‌های حساس است، این سؤال مطرح می‌شود که آیا خود جامعه می‌تواند نقشی در محافظت از این گروه‌های حساس به عهده بگیرد و تلاش کند راهی برای پایین آوردن این رقم مرگ‌ومیر انجام بدهد.

اگر دوزهای بوستر شامل همه افراد جامعه می‌شد و نه‌فقط افراد حساس، آن‌ها هم می‌توانستند در قطع کردن زنجیره انتقال کمک کنند. پخش داروهای ضدویروس مانند پکسلووید، که بنا به داده‌ها می‌تواند میزان مرگ‌ومیر را پایین بیاورد می‌تواند روش ساده‌تر، هدفمندتر و فراگیرتری در سراسر جهان باشد.

نگرانی دیگر این است که آنتی‌بادی‌های مونوکلونال- پروتئین‌هایی که در آزمایشگاه‌ها ساخته می‌شوند که می‌توانند به سیستم ایمنی بدن کمک کنند- ازجمله ریجن-کو و همین‌طور مخلوط آنتی‌بادی ساخت آسترازنیکا به نام ایووشلد که تابه‌حال توانسته‌اند زندگی افرادی با سیستم‌های ایمنی ضعیف را نجات دهند، به‌سرعت دارند تأثیرگذاری خود را در برابر جهش‌های جدید ویروس از دست می‌دهند.

درنتیجه به قول آقای هنج وقتی جهشی از ویروس مانند بی.کیو.۱.۱ (که زیرشاخه‌ای از اومیکرون است) از راه می‌رسد تأثیر کمی بر کل جمعیت خواهد داشت اما احتمالاً به شکل موذیانه‌ای موجب مرگ‌ومیر مداومی بین گروه‌های حساس و آسیب‌پذیر خواهد شد. او می‌گوید: «به‌وضوح می‌توان دید که درمان‌هایی که از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال استفاده می‌کنند برای بیماران آسیب‌پذیری که به آن نیاز دارند کم اثرتر خواهند شد. و معنی این وضعیت این است که در طول زمستان بسیاری از آسیب‌پذیرترین افراد بیشتر از بقیه باید دچار عفونت ناشی از ویروس کووید خواهند شد. اما چون این گروه در اقلیت جامعه قرار دارند، متأسفانه ما آن‌ها را به‌حساب نمی‌آوریم.»

از بسیاری جهات، نابرابری‌هایی که در دوران اولیه همه‌گیری کووید با آن مواجه شدیم، به‌مرورزمان و هر چه پیش رفته‌ایم، بیشتر شده است. دانشمندان میگویند هنوز می‌توانیم کارهایی انجام بدهیم تا مانع این مرگ‌ومیرهای موذیانه ناشی از ویروس شویم. اما همه این کارها نیازمند حدی از فداکاری اجتماعی هستند. مانند ماسک زدن در وسایل نقلیه عمومی برای جلوگیری از انتقال ویروس و یا بهتر کردن جریان هوا در ساختمان‌ها.

اپیدمیولوژیست ها هشدار می‌دهند اگر در مورد اینکه چه کسانی و چرا در اثر ابتلا به ویروس می‌میرند بی‌توجه باشیم، آمادگی لازم برای مواجه‌شدن با یک موج شدید احتمالی را نخواهیم داشت. آقای هادکرافت می‌گوید: «باگذشت هرچند ماه می‌بینم چقدر میزان فعالیت و بودجه برای جمع‌آوری داده در مورد مرگ‌های ناشی از کووید کمتر و کمتر می‌شود. سؤالی که برای من مطرح می‌شود این است که چطور می‌توانیم مطمئن شویم به میزان کافی داده جمع‌آوری کرده‌ایم تا اگر تغییری درروند گسترش و مرگ‌ها ایجاد شد، بتوانیم آن را تشخیص بدهیم و توصیه‌ها ،هشدارهای دقیق و کارهای ضروری را انجام دهیم.»

هم‌زمان، پزشکان میگویند هرچند هر مرگ یک تراژدی است، باید در برخورد با کووید ۱۹ تا حدی منطقی و واقع‌بین باشیم. آقای آستیانووسکی اشاره می‌کند که بسیاری از نظام‌های بهداشتی جهان منابع و امکانات محدودی دارند و هرچند مرگ‌های ناشی از کووید که در حال حاضر با آن مواجه هستیم با کمک گرفتن به موقع از واکسن‌ها و داروهای ضدویروس می‌تواند کاملاً قابل‌پیشگیری باشد اما همین واقعیت در مورد بیماری‌های قلبی، مننژیت و دیگر بیماری‌های مزمن هم صدق می‌کند.

او می‌گوید: «ما با مداخلاتی می‌توانیم مانع از بدتر شدن حال بیماران شویم. اما آیا می‌توانیم به همه افرادی که به آن نیاز دارند برسیم؟ نه. همیشه فاصله زیادی هست. آیا جا برای بهبود و پیشرفت هست در بکار گیری مداخلات پزشکی هست؟ البته که هست. اما شما هیچ‌وقت نمی‌توانید به وضعیت کاملاً ایده آل برسید و این مسئله‌ای است که در تمام جنبه‌های سیستم بهداشتی با آن مواجه هستیم. اگر ما توانسته بودیم یک فرد سیگاری را در ۳۰ سالگی‌ پیدا کنیم و کاری کنیم که سیگار را ترک کند، سرطان ریه و بیماری‌های قلبی کمتری در جامعه داشتیم. به همین دلیل باید حدی از واقع‌بینی را حفظ کنیم.»