کارزار اخراج مهاجران افغان در ایران؛ «پروژه امنیتی» یا نگرانی‌های واقعی؟

این روزها در توییتر و اینستاگرام کاربران زیادی با دست بدست کردن ویدیوهایی از شهرهای مختلف ایران، «حضور گسترده» مهاجران افغان را به نمایش می‌گذارند و نسبت به پیامدهای حضور آن‌ها هشدار می‌دهند.

برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی با همرسانی ویدیوهایی مدعی‌اند که حضور مهاجران در مترو، پارک‌ها، صف‌های نانوایی‌ها و دیگر محلات «به شکل محسوسی افزایش یافته است.»

عده‌ای که بیشتر آن‌ها از هوادران و چهره‌های دولت رئیسی هستند می‌گویند که این حضور پر تعداد، یعنی فشار اقتصادی فراوان بر کشوری که خود درگیر مشکلات اقتصادی است. «کاهش امنیت، از بین رفتن مشاغل و افزایش جرم و جنایت» از موضوعاتی است که این دسته از کاربران به ویژه در روزهای منتهی به سالگرد جان باختن مهسا امینی و آغاز اعتراضات ۱۴۰۱ با هشتگ و توییت‌های بسیار در مورد پیامد حضور مهاجران افغان برجسته کرده‌اند.

از سویی دیگر کاربران زیادی نیز که به نظر می‌رسد از مخالفان حکومت هستند، موج اخیر مهاجرت افغان‌ها به ایران را «برنامه جمهوری اسلامی» می‌خوانند و گمانه‌زنی‌هایی در مورد «استفاده از رای مهاجران در انتخابات» و بحث‌های «فرزندآوری» و «سربازپروری» را مطرح می‌کنند.

آن‌ها هم در فضای مجازی کارزارهایی با خواست اخراج مهاجران افغان به راه انداخته‌اند و همچنین از کارفرمایان می‌خواهند که آنها را استخدام نکنند.

فراخوانی تحت عنوان «درخواست ساماندهی جدی و خروج اتباع خارجی غیر مجاز» در وبسایت «کارزار» راه‌اندازی شده که البته کمتر از چهار هزار نفر آن را امضا کرده‌اند.

به جز شبکه‌های اجتماعی به نظر می‌رسد مهاجران در بسیاری از استان‌های ایران نیز شاهد نگاه‌های «نژادپرستانه» و حرکت‌های «ضد مهاجر» هستند. در برخی از مناطق، ساکنان حتی به مقابله با مهاجران افغان برخواسته‌اند.

نمونه آن ویدیویی از حمله چند فرد به پناهجوی افغان است که به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. بی‌بی‌سی فارسی توانسته است صحت و مکان این ویدیو را تایید کند.

در این ویدیو چند فرد که یکی از آن‌ها قمه بدست دارد، در حال شکنجه و لت و کوب یک مهاجر افغان در «دهگلان» در استان کردستان در غرب ایران دیده می‌شود و آثار شکنجه و خون در بدن این مهاجر پیداست.

ضاربان در هنگام شکنجه به او هشدار می‌دهند که امشب محل را ترک کنید. گفته شده که این فرد پس از آن مورد شکنجه قرار گرفته که ادعا شد «برخی از مهاجران، زنان محلی را مورد آزار و اذیت قرار داده‌اند.»

دیروز نیز روزنامه شرق با نشر گزارشی تحت عنوان «به ما حمله کردند چون افغانستانی هستیم» به نقل از محلی‌های قاسم آباد شهریار نوشت:« یک شنبه شب گروهی موتور سوار با صورت‌های پوشانده شده، وارد این محل شدند و به اهالی افغانستانی حمله کردند.»

در کنار این، در ایران فضا برای مهاجران افغان که از جنگ و سلطه طالبان گریخته و به این کشور پناه آورده‌اند، آن قدرها هم آسان نیست. مهاجران افغان در ایران چه با اقامت قانونی و چه بدون اجازه اقامت با مشکلات زیادی در بخش‌ دسترسی به خدمات تحصیلی، قضایی، اداری و بانکی رو به رو هستند.

همچنین بسیاری از افغان‌ها با دستمزد پایین و بدون حقوق برابر با ایرانی‌ها کارهای سنگین می‌کنند و از بیمه و مصونیت شغلی برخوردار نیستند.

محمدحسین جعفریان، کارشناس ارشد مسایل افغانستان معتقد است که مهاجرهراسی که اخیرا به راه افتاده بر خلاف سال‌های گذشته، این بار تلفیقی از مسئله‌ امنیتی و نگرانی‌های واقعی است که منجر به شکل گرفتن چنین فضایی شده است.

آزاده کیان، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه پاریس نیز معتقد است وقتی که وضعیت اقتصادی جامعه مهاجرپذیر مناسب نباشد، این موضوع می‌تواند به مهاجرستیزی بیانجامد. به باور او «ناامنی اقتصادی مهاجرپذیری هر جامعه‌ای را کاهش می‌دهد.»

اما احمد وحیدی، وزیر کشور ایران گفته است که حضور مهاجران افغان «چالش امنیتی برای ایران ندارند.»

سخنگوی دولت ایران نیز پس از بحث‌برانگیز شدن حضور مهاجران افغان گفته که «بعضی به دنبال ایجاد بحران میان ایران و افغانستان هستند.»

وزارت کشور ایران بارها گفته که مانع ورود مهاجران افغان به ایران می‌شود و مهاجرانی که «غیرقانونی» وارد این کشور می‌شوند را به افغانستان باز می‌گرداند.

وزارت مهاجران طالبان نیز می‌گوید که روزانه «هزار تا بیش از دو هزار» مهاجر از ایران به کشور بر می‌گردند.

اما آمار دقیق و رسمی از افرادی که از افغانستان وارد ایران می‌شوند مشخص نیست. بعضی رسانه‌های ایران شمار آن‌ها را «۱۰ تا ۱۵ هزار نفر» نوشته‌اند که عمدتا غیرقانونی وارد می‌شوند.

ایران از مسیرهای عمده حرکت پناهجویان افغانستان به ترکیه و اروپای غربی است.

همزمان با این سه روز پیش معاون سفارت ایران از مقام‌های طالبان خواست که «سیاست‌هایی اتخاذ کنید که مهاجران افغان در ایران برای بازگشت به افغانستان ترغیب شوند.»

رحمت‌الله بیژن‌پور، وزیر پیشین امور مهاجرین در دولت برهان‌الدین ربانی، معتقد است که مطرح شدن چنین درخواستی از طالبان «یک مطالبه ناروا و نادرست است و بدون واقع‌بینی حیات مهاجران» مطرح می‌شود.

او در گفتگو با بی بی سی، حاکمیت موجود در افغانستان را «فاقد نظام» خواند که به گفته او «در مورد حقوق اتباع و شهروندان» حسابده نیستند.

آزاده کیان، استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه پاریس نیز معتقد است که جامعه ایران با وجود مشکلات عدیده‌ای اقتصادی و امنیتی نمی‌تواند میلیون‌ها مهاجر افغان را پذیرا باشد. «این موضوع مستلزم سیاست‌گذاری از طرف حکومت ایران است.»

به گفته او، سازمان ملل و دیگر سازمان‌های حامی مهاجران باید برای این موضوع چاره‌اندیشی کند.

حضور مهاجران افغان از چشم رسانه‌های داخل ایران نیز به دور نمانده و در هفته‌های اخیر گزارش‌هایی متعددی در این مورد منتشر شده و جوانب مختلف پیامد حضور آن‌ها در ایران به بررسی گرفته شده است.

روزنامه شرق هفته گذشته با اشاره به حضور دوامدار مهاجران در ایران از تدوین نشدن سیاست مهاجرت توسط دولت انتقاد کرده و پرسید که «کدام کشور را می‌توان در دنیا یافت که چنین بی‌برنامه و بی‌سیاست مهاجرتی، پذیرای موج مهاجران باشد؟ چرا؟»

در همین حال، چند روزنامه و سایت ایرانی با تاکید پرسیده‌اند که چند میلیون افغان در ایران ساکن هستند؟

پیشتر حسین امیر‌عبداللهیان، وزیر خارجه و احمد وحیدی، وزیر کشور ایران، در اظهاراتی جداگانه، جمعیت مهاجران افغان را «پنج میلیون نفر» اعلام کرده بودند.

اما برخی از رسانه‌ها این آمارها را «غیرواقعی» خوانده‌اند. از جمله روزنامه هم‌میهن اخیرا در یک گزارش با تیتر «تعداد نامعلوم مهاجران غیرقانونی در ایران»، این آمار را بیش از آمار اعلامی خواند.

هم‌میهن نوشت:«معضل ورود افغانستانی‌ها به‌صورت غیرقانونی به ایران مسئله‌ جدیدی نیست، عبور بی‌حد و حصر افغانستانی‌ها به‌صورت غیرقانونی در یکی دو سال اخیر از مرزهای ایران شدت گرفته و آژیر خطر را به صدا درآورده است.»

پیشتر برخی از رسانه‌های ایرانی، شمار مهاجران افغان در ایران را «حدود هشت میلیون» و حضور آنها را «چالش بزرگ امنیتی» برای ایران خوانده بودند.