کونجا کوریش به نماد فمینیسم اسلامی در ترکیه تبدیل شده است
- نویسنده, چائول قصاب‌اوغلو
- شغل, بی‌بی‌سی
-
شکل وحشتناکی از شکنجه در دهه ۱۹۹۰ در ترکیه، پس از بیرون آوردن صدها جسد و بقایای انسان از زیرزمین‌ها در سراسر این کشور، خبرساز شد. اجساد معمولاً برهنه و دست و پایشان از پشت بسته شده بودند. برخی را زنده به گور کرده بودند، برخی را با استخوان‌های شکسته رها کرده بودند تا بمیرند.
همه آنها قربانیان یک گروه اسلامگرای افراطی کرد به نام «حزب الله ترکیه» – گروهی بی ارتباط با حزب الله لبنان بودند.
این گروه شبه‌نظامی اسلام‌گرا که مسئول هزاران مورد آدم‌ربایی، شکنجه و قتل در آن دهه پرتلاطم است، مدت‌ها مظنون به دریافت حمایت از دولت ترکیه در مبارزه با حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) بوده است.
این گروه نه تنها پ ک ک بلکه متفکران، سیاستمداران و نویسندگان مسلمان رقیب را نیز هدف قرار می‌داد.
در میان کسانی که به طرز وحشیانه‌ای توسط حزب الله ترکیه در دهه ۱۹۹۰ کشته شدند، یک فمینیست برجسته مسلمان به نام کونجا کوریش بود که اکنون به نماد جدیدی از مخالفت با دولت محافظه کار رجب طیب اردوغان تبدیل شده است.
کوریش که با دیدگاه‌های لیبرال خود در مورد اسلام به شهرت رسید، در ژوئیه ۱۹۹۸ توسط حزب‌الله ترکیه، ربوده شد. آنها او را به مدت ۳۵ روز شکنجه کردند و جسدش پس از ۵۵۵ روز از ناپدید شدنش در زیرزمینی کشف شد.
در انتخابات ۱۴ مه، یک حزب سیاسی اسلامگرای کرد، که متهم است که شاخه سیاسی حزب‌الله ترکیه است، برای اولین بار از زمان تأسیس این حزب در سال ۲۰۱۲، چهار کرسی در پارلمان ترکیه به دست آورد. آنها از سوی متحد خود، حزب عدالت و توسعه رجب طیب اردوغان، نامزد شده بودند.
این حزب که موسوم به «حزب مطالبه آزاد» (هدا-پار) است، هرگونه ارتباط با این گروه شبه نظامی را رد می‌کند، اما اپوزیسیون ترکیه و فعالان حقوق زنان، آقای اردوغان را به «ائتلاف با قاتلان کونجا کوریش» متهم می‌کنند.
اما کونجا کوریش کیست و چرا نام او اخیرا مطرح شده است؟
«شجاع و قوی»
منبع تصویر، Twitter
کوریش از آنچه او به عنوان «پدرسالاری اسلامگرایانه» می‌دانست انتقاد می‌کرد
تابستان ۱۹۹۸ بود که کونجا کوریش ناپدید شد. بر اساس مقاله‌ای در روزنامه ملیت ترکیه، کوریش و همسرش شب ۱۶ ژوئیه کارخانه نساجی را که اداره می کردند، ترک کردند و با مینی بوس به خانه رفتند.
این روزنامه نوشت: «حوالی ساعت یک بامداد در حالی که می‌خواستند در خانه خود را باز کنند، سه مرد مسلح از مخفیگاه خود بیرون آمدند و اورهان کوریش، جلوی شوهرش را گرفتند و او را روی زمین خواباندند و کلید مینی بوس را از او گرفتند.
«آنها کونجا را با خود سوار مینی بوس کردند و به سرعت محل را ترک کردند.»
بیش از یک سال هیچکس از او خبری نداشت. خانواده و دوستان او همه جا به دنبال او بودند، در حالی که سیاستمداران به به حزب الله ترکیه مشکوک می‌شدند، نویسندگان و سیاستمداران لیبرال بیشتری توسط این گروه ربوده می‌شدند و جسد آنها بعدا کشف می‌شد.
جسد کونجا کوریش با دست و پای از پشت بسته شده، ۵۵۵ روز پس از ناپدید شدنش از زادگاهش در مرسین، در زیرزمینی کشف شد. او قبل از مرگش برای ۳۵ روز شکنجه شده بود. شکنجه گرانش حتی از این اقدامات وحشتناک فیلمبرداری کرده بودند. فیلم‌های ضبط شده توسط پلیس پیدا شد و در اختیار خبرنگاران قرار گرفت.
حزب‌الله ترکیه بعداً در بیانیه‌ای مسئولیت ربودن و قتل او را بر عهده گرفت و او را «دشمن اسلام» خواند.
کونجا کوریش که مادر پنج فرزند بود، در دهه ۱۹۹۰ با دیدگاه های لیبرال خود در مورد اسلام شهرت یافت.
او یک فمینیست محجبه بود که مردسالاری اسلامگرایانه را زیر سؤال می‌برد، از برابری زن و مرد حمایت می‌کرد و از رویکرد عقل‌گرایانه برای مطالعه و فهم قرآن حمایت می‌کرد.
کوریش به دلیل همین تفسیر لیبرال از مناسک اسلامی به شیوه وحشیانه‌ای کشته شد.
برین سونمز، نویسنده فمینیست اسلامی، می‌گوید: «او با انقیاد زنان در اسلام مخالف بود.»
«او زنی شجاع و قوی بود که از بیان نظرات خود که اکثر ما با آن موافق بودیم درنگ نمی‌کرد. اما این سخنان را با زبانی بسیار تند بیان می‌کرد و توجه آنها را به خود جلب کرد.»
کونجا کوریش تحصیلات رسمی الهیات نداشت، اما طبعی کنجکاو داشت. او برای کشف بیشتر درباره اسلام و قرآن به چند فرقه مذهبی مختلف پیوست. به گفته سونمز، او به حزب‌الله ترکیه نیز علاقه‌مند شد اما به سرعت از آنها فاصله گرفت زیرا آنها را «بیش از حد افراطی» می‌دانست و خود را «فمینیست اسلامی» توصیف می‌کرد.
کوریش همچنین در برخی از مجالس مذهبی غیررسمی در زادگاهش مرسین شرکت می‌کرد و در آنجا با مردم محلی برای بحث درباره تفسیر قرآن معاشرت می‌کرد.
علی بال، معلم سابق الهیات، دوست او در مرسین بود.
او تبدیل کوریش از یک اسلامگرای تندروتر به یک لیبرال را به یاد می‌آورد.
علی بال می‌گوید: «ما نیز در آغاز مانند او بودیم، اما شروع به کاوش در تفاسیر مختلف از قرآن کردیم و خود را با رویکردی معاصرتر و منطقی‌تر به جای قرائتی سنتی هماهنگ کردیم.»
«کونجا کوریش مایل بود بیشتر و بیشتر بیاموزد. او همچنین بسیار مشتاق بود که نظرات خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.»
منبع تصویر، TWITTER
مبارزه برای حقوق زنان
جملات زیر که در مجله‌ای به نام «پازارتسی» در سال ۲۰۰۰ منتشر شد، به کونجا کوریش نسبت داده شده است.
«[…] پیش از هر چیزی، من حقوق خود را به عنوان یک زن می‌خواهم. من از اشتباهات ترجمه‌های قرآن امروز گله دارم و آن را تحریف دینی می‌دانم. قرآن را تاكنون تنها مردانی ترجمه و تفسیر کرده‌اند كه تفاسیر مردسالارانه و زن‌ستیزانه از آیات را تأیید می‌كنند.»
کونجا کوریش همچنین اسلام‌گرایان سنتی را به چالش کشید که ممنوعیت نماز خواندن، روزه گرفتن، لمس کردن، خواندن قرآن، شرکت در نماز جمعه و تشییع جنازه را برای زنانی که پریود هستند با استناد به آیات قرآن یا احادیث توجیه می‌کردند.
او همچنین معتقد بود که اسلام زنان را ملزم به پوشاندن سر یا بدن خود نکرده است.
منبع تصویر، AKŞAM
عایشه سویلای بال، دوست خانوادگی کونجا کوریش، پرسش‌های او را به یاد می‌آورد:
«در ابتدا که علاقه فزاینده‌ای به اسلام رادیکال‌تر پیدا کرد، با حجاب کامل بود، سپس به شلوار و روسری روی آورد.
او از شوهر من که متخصص الهیات بود می‌پرسید که آیا باید زنان را مجبور به پوشیدن روسری کرد؟ در آن زمان او جرأت نداشت روسری خود را بردارد.»
کوریش یک فعال سرسخت حقوق زنان نیز بود. عایشه سویلای بال می‌گوید: «او به ما یاد می‌داد که به عنوان زن چه حقوقی داریم.»
«او به مردان آموزش می‌داد که چگونه به ما احترام بگذارند، چگونه به ما ظلم نکنند، چگونه در کارهای خانه به ما کمک کنند. او داشت چشم‌ها و مغز ما را می‌گشود.»
کونجا کوریش فعالیت خود را به عنوان عضوی از انجمن زنان مستقل در مرسین دنبال کرد.
آیلا اوران ارسیاس، عضو موسس این انجمن، می‌گوید «ترکیه او را با عقایدش درباره اسلام می شناخت. اما ما از سوی دیگر، زنان خوش‌اقبالی هستیم که این فرصت را داشته‌ایم که او را به عنوان یک همراه سخت‌کوش مبارزه زنان بشناسیم»، و می‌افزاید که فعالیت کوریش در تغییر قوانین و نهادها در ترکیه نقش داشته است.
منبع تصویر، MILLIYET
تهدیدها و هشدارها
حوزه نفوذ کونجا کوریش از جامعه محلی او در مرسین به سراسر کشور در حال گسترش بود، او در شبکه‌های تلویزیونی ظاهر می‌شد. حزب‌الله ترکیه که او را «دشمن اسلام» می‌نامید، او را تهدید به مرگ می‌کرد.
دوستان و همکاران نزدیکش به او هشدار می‌دادند که لحن خود را آرامتر کند و کمتر در مورد انتقاداتش از قرائت‌های سنتی از اسلام صحبت کند. اما کونجا کوریش این هشدارها را نادیده می‌گرفت.
عبدالله کوریش، پدر همسرش، پس از مرگ کونجا کوریش، در سال ۲۰۰۰ در صحبت با روزنامه ملیت مدعی شد که کونجا کوریش یک بار برای شرکت در کنفرانسی درباره اسلام و زنان به ایران سفر کرده بود و در همان ایام بود که انتقاداتش نسبت به تفسیر حزب‌الله از اسلام افزایش یافت و لحن تندتری را علیه آنها برگزید.
عبدالله کوریش به این روزنامه گفت: «من به او هشدار دادم که به ایران نرود، اما او به حرف‌های من گوش نداد. من به او گفته بودم که تحقیق درباره حزب‌الله را متوقف کند، زیرا می‌ترسیدم اتفاقی برای او بیفتد. اما او می‌گفت: ‘اگر بمیرم، در راه اسلام می‌میرم’.»
برین سونمز، نویسنده فمینیست اسلامی، می‌گوید: «یکی از دلایل اصلی کشته شدن او این بود که او جماعت حزب‌الله را از درون می‌شناخت.»
او می‌افزاید: «موضوع دیگر این بود که او توانست با دیدگاه‌های مخالف خود در مورد اسلام، توده‌ای از حامیان خود را دور خود جمع کند.»
امروز هدا-پار، حزبی که متهم است شاخه سیاسی حزب‌الله ترکیه است، چهار کرسی در پارلمان دارد.
این حزب اسلامگرای رادیکال که با حمایت رئیس‌جمهور اردوغان و حزبش به این موفقیت دست یافت، خواهان قانون اساسی جدیدی است که مطابق با ارزش‌های اسلامگرای افراطی است و حقوق کمی برای زنان قائل است.
احزاب و گروه‌های مخالفان و کنشگران حقوق زنان خواهان این هستند که مردم اتفاقی را که برای کونجا کوریش رخ داده بود به یاد داشته باشند.
و احزاب مخالف هم احتمالا نام کونجا کوریش را در اولین فرصت در بحث‌های پارلمانی مطرح خواهند کرد.
