گاهشمار دو سال پرفراز و نشیب مناسبات ایران با طالبان

امیرعبداللهیان در ارزیابی سیاست خارجی دولت رئیسی در این زمینه گفت: «در حوزه سیاسی طالبان را بدون تشکیل دولت فراگیر به رسمیت نمی‌شناسیم، که باعث دلخوری‌‌هایی از سوی آنها شده است».

اما ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان، در پاسخ گفت موضوع حکومت فراگیر «هیچ ارتباطی با کشورهای دیگر ندارد».

امیرعبداللهیان می‌گوید سران و نیروهای کارکشته داعش از عراق، سوریه و لیبی به افغانستان منتقل شده‌اند.

در حالی که توماس وست، نماینده ویژه آمریکا می‌گوید: «سال گذشته، ما شاهد کاهش در حملات تروریستی علیه غیرنظامیان افغان بودیم، که قابل استقبال است. این روند تا حدی ناشی از تلاش‌های طالبان علیه داعش است.»

در گزارش کمیته تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد آمده است که شاخه خراسان داعش، جدی‌ترین تهدید تروریستی فعلی است که افغانستان با آن مواجه است و حدود ۴ تا ۶ هزار جنگجو دارد.

اما طالبان مدعی است گروه داعش در افغانستان را «سرکوب» کرده است.

تهران ایران خواستار «راستی‌آزمایی» اظهارات طالبان در مورد کم‌آبی هیرمند شده است.

حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه ایران در امور افغانستان، در ۲۷ خرداد/جوزا یک برنامه تلویزیونی در ایران گفت طالبان نیز قبول دارد که حقابه هیرمند در چارچوب معاهده آب میان ایران و افغانستان تأمین شود.

او ۲۲ مرداد خبر داد که «کارشناسان ایرانی از سرچشمه‌های هیرمند در افغانستان بازدید کردند.»

پیش‌تر ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در مصاحبه با بی‌بی‌سی امکان بازدید کارشناسان ایرانی از سدهای افغانستان را رد کرد و گفت در معاهده آب ۱۳۵۱ میان دو کشور چنین چیزی نیامده است.

میان نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی در ۶ جوزا/خرداد در نیمروز و زابل درگیری چند ساعته رخ داد که به کشته شدن دستکم یک عضو طالبان و دو مرزبان ایرانی انجامید.

در روزهای بعد طالبان تصاویری از هزاران نیروی خود همراه با خودروهای نظامی در مرز با ایران منتشر کرد.

شاهزاده رضا پهلوی، فرزند آخرین پادشاه ایران و از اصلی‌ترین مخالفان جمهوری اسلامی، در توییتر(ایکس) با خانواده‌های دو مرزبان ایرانی کشته شده،‌ ابراز همدردی کرد و نوشت: «ارتش قدرتمند ایران را که حافظ تمامیت ارضی کشور و ضامن صلح و ثبات منطقه بود، ضعیف کردند.»

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، به هنگام سفر به استان سیستان و بلوچستان درباره حقابه هیرمند با لحنی تهدیدآمیز خطاب به حکومت طالبان گفت: «به مسئولین و حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم که حق مردم و منطقه سیستان و بلوچستان را سریعا بدهند.»

مقام‌های طالبان در مورد حقابه تاکید بر سیاسی‌ و رسانه‌ای نشدن حقابه ایران تاکید می‌کنند.

وزیر خارجه طالبان هم در اواخر ماه مه در بیانیه‌ای در حضور رهبران طالبان گفت روزانه صدها نفر از سیستان و بلوچستان به ولایت نیمروز رفت و آمد دارند و «می‌بینند که یک قطره آب هم در نیمروز جریان ندارد و مردم ما نیز از این ناحیه رنج می‌برند».

روزنامه جمهوری اسلامی چاپ تهران با اشاره به درگیری لفظی میان تهران و کابل بر سر حقابه هیرمند پیشنهاد کرد که «سفارت افغانستان را از آنان پس بگیرید»

برخی نمایندگان مجلس ایران نیز در روزهای بعد این خواسته را تکرار کردند.

در ۲۷ فوریه، وزارت خارجه طالبان خبر از تحویل گرفتن سفارت افغانستان و اعزام کاردار و همراه با هیأت ۷ نفری به تهران بنا به پذیرش ایران خبر داد.

در همین زمینه روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: «تحویل دادن سفارت به یک گروه نامشروع و تروریستی علاوه بر مخاطرات امنیتی زیادی که دارد، به عنوان لکه سیاهی در پرونده روابط ایران و افغانستان ثبت خواهد شد».

نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت طالبان در ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ در دیدار با بازرگانان ایرانی گفت تجارت بین ایران و افغانستان به حدود «دو میلیارد دلار» در سال می‌رسد و ظرفیت توسعه بیشتر آن «به ۱۰ میلیارد دلار در سال هستیم و این ظرفیت در هر دو کشور وجود دارد.»

بانک جهانی در گزارش خود گفته است که بیشترین واردات افغانستان در ماه‌های اخیر از ایران بوده است.

وزیر خارجه ایران گفت ایران میزبان حدود ۵ میلیون نفر از شهروندان افغانستان است که شمار زیادی از آنها پس از قدرت گرفتن طالبان از کشورشان گریخته‌اند.

سرشماری سال ۱۳۹۵ بیش از یک و نیم میلیون شهروند افغانستان را ساکن ایران ثبت کرده بود. با این وجود مقام‌های مختلف ایرانی آمار بین ۲ تا ۳ میلیون نفر را می‌دادند.

ایران یکی از مسیرهای حرکت پناهجویان به سمت ترکیه و اروپا است.

سازمان عفو بین‌الملل گزارش داده است مهاجران افغان که سعی دارند خود را از طریق ایران و ترکیه به اروپا برسانند مکررا با برخورد خشن از جمله «تیراندازی غیرقانونی» نیروهای مرزی این دو کشور روبرو شده‌اند.

پس از افشای اظهارات بهادر امینیان، سفیر ایران در کابل، ختم ماموریت او اعلام و حسن کاظمی قمی عضو شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران موسوم به سپاه قدس به جای او تعیین شد که پیش‌تر در اکتبر ۲۰۲۱ نماینده ویژه رئیسی در افغانستان شده بود. او سابقه کار در هرات و عراق و مذاکراه با سفیر آمریکا در بغداد را دارد.

انتشار فایل صوتی سفیر ایران در کابل ظاهرا در میان جمعی «خودی» در تهران در میان فایل‌های خبرگزاری فارس نزدیک به سپاه پاسداران خبرساز شد. در آن جلسه آقای امینیان طالبان را «برای افغانستان، منطقه و جهان یک فاجعه و مصیبت بزرگ» دانسته و گفته بود «ایران چاره‌ای جز استفاده از این فرصت ندارد تا آن‌ها [طالبان] را مانند قوم مغول متمدن کند.»

او به چالش‌هایی که ایران با طالبان دارد نیز اشاره کرده و گفته بود: «ایران چاره‌ای ندارد جز اینکه در کنار طالبان بایستد و از آن‌ها استفاده کند.»

نیروهای طالبان برای دستگیری مولوی مهدی، تنها فرمانده طالبان که از این گروه ناراضی شد پس از چند روز محاصره بلخاب، وارد این منطقه عمدتا شیعه و هزاره شدند.

سازمان دیده‌بان حقوق بشر گفت گزارش‌های نگران‌کننده از بلخاب رسیده که «نیروهای طالبان به انتقام مقاومت مسلحانه در این ولسوالی، چند بازداشتی را خودسرانه اعدام کرده‌اند.»

معترضان در برابر در ورودی کنسولگری ایران درهرات را در واکنش به نشر تصاویر و ویدیوهایی در شبکه‌های اجتماعی که عده‌ای با پناهجویان افغان در ایران «بدرفتاری» می‌کنند. این ویدیوها واکنش‌های زیادی در رسانه‌های اجتماعی در پی داشت.

همزمان در کابل نیز ده‌ها نفر در برابر سفارت ایران در کابل تجمع اعتراضی برپا کرده، و میزگرد رسانه‌ای برگزار کردند.

تهران خواهان تامین امنیت کامل سفارت خود در کابل و کنسولگری‌هایش شد.

وزارت خارجه ایران زمینه ملاقات اسماعیل خان، از چهر‌ه‌های جهادی و احمد مسعود، رهبر جبهه مقاومت ملی را با امیرخان متقی، وزیر خارجه طالبان در تهران فراهم کرد.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره این دیدار گفت «ایران میزبان این گفتگو بوده است، گفتگوهای خوبی بین گروه‌های افغانستانی انجام شده است و امیدواریم که نتیجه آن آینده درخشانی برای مردم افغانستان به همراه داشته باشد.»

دیداری که خبرساز شد اما عملا نتیجه‌ای در بر نداشت، احمد مسعود و جبهه او به مبارزه مسلحانه پراکنده در برخی از ولایت‌های افغانستان علیه نیروهای طالبان ادامه داده‌اند.

در نشست تهران وزیران خارجه ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و پاکستان به صورت حضوری و وزیران خارجه چین و روسیه به صورت آنلاین شرکت کردند.

در این بیانیه آمده است: «وضعیت در افغانستان به طور اساسی تغییر کرده است».

در اوایل سپتامبر ۲۰۲۱، طالبان اعلام کرد که کنترل کامل دره پنجشیر را به دست گرفته است اما «جبهه مقاومت ملی» به رهبری احمد مسعود اعلام کرد که به مقاومت مسلحانه در برابر طالبان ادامه خواهد داد.

محمدعلی ابطحی فعال سیاسی اصلاح‌طلب در۵ سپتامبر ۲۰۲۱، یک ماه پس از تسلط طالبان در توییتی نوشت: «دقت کردید مردم و فرهیختگان ایران پشت مقاومت پنجشیر هستند و سیاست رسمی حکومت پشت طالبان. تو خود حدیث مفصل بخوان».