۱۰ اثر ادبی مهم نویسندگان و شاعران ایرانی که در سال ۱۴۰۱ منتشر شدند

انتخاب در جاهایی سخت بوده، اما در لحظاتی مجبور شدم بین دو اثر مطرح، یکی را انتخاب کنم. اگرچه هر انتخاب و فهرستی، گروهی را راضی و گروه دیگری را ناراضی خواهد کرد.

این مجموعه شعراز آن جهت مورد توجه ویژه قرار گرفت که بعد از جان باختن بکتاش آبتین در بیمارستان به علت بیماری کرونا و نداشتن معالجات پزشکی به موقع، بعد از گذراندن یک دوره طولانی در زندان اوین، توسط نشر ناکجا در پاریس منتشر شد.

مجموعه شعر «تنهایی دسته‌جمعی» شامل شعرهایی از بکتاش آبتین است که پیش از این توسط وزارت ارشاد سانسور شده و یا تا قبل از آن منتشر نشده‌اند.

این مجموعه توسط مریم یاوری همسر آقای آبتین جمع‌آوری و برای چاپ به نشر ناکجا در پاریس سپرده شده و زمانی منتشر شد که دیگر بکتاش آبتین خودش نبود تا شاهد انتشار ششمین مجموعه شعرش باشد.

بکتاش آبتین، شاعر، مستندساز، فعال مدنی و سیاسی و عضو کانون نویسندگان ایران، از مهرماه سال ۹۸ در زندان به سرمی‌برد و در دی ۱۴۰۰ به علت بیماری کرونا در بیمارستان جان باخت.

مجموعه شعر «تنهایی دسته‌جمعی»، در ۱۶۸ صفحه، شامل ۱۲۷ شعر از اشعار آقای آبتین است که بعد از سال ۱۳۹۲ سروده شده‌ و تعدادی از این اشعار در زندان نوشته شده‌اند. این مجموعه را می‌توان از نشر ناکجا در پاریس خریداری کرد.

این رمان کوتاه ابتدا در دهه ۶۰ به صورت زیرزمینی و بدون نام اصلی نویسنده‌اش در ایران منتشر شد. و در سال ۱۳۷۴ به انگلیسی و با نام مستعار و با ترجمه عباس میلانی، مورخ و استاد دانشگاه استنفورد، در خارج از ایران منتشر شد.

تا سال ۱۳۸۰ که این اثر توسط نشر باران در اروپا منتشر شد، هرگز نام هوشنگ گلشیری بر جلد آن دیده نشده بود. با گسترش وب‌سایت‌های دانلود غیرقانونی کتاب، همین نسخه از «شاه سیاه‌پوشان» سال‌هاست که در اینترنت در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.

اما در سال ۱۴۰۰، باربد گلشیری، پسر آقای گلشیری اعلام کرد که نسخه فعلی پر از اشتباه است و نسخه بدون غلط آن بار دیگر توسط نشر باران منتشر خواهد شد.

چاپ حاضر این کتاب، نسخه‌ای است که توسط باربد گلشیری مطابق نسخه اصلی پدرش، ویراستاری و اصلاح شده و با مقدمه‌ای از عباس میلادی در سال ۱۴۰۱ توسط نشر باران در سوئد منتشر شده است.

رمان «شاه سیاهپوشان»، داستان نویسنده‌ای است که در دهه ۶۰ خورشیدی به خاطر آثارش در زندان بوده و خاطرات سیاه زندان، زندگی را برای او تلخ و غیرقابل تحمل کرده است؛ روایت داستان نویسنده که طعنه به زندگی خود آقای گلشیری و سانسور آثارش در ایران می‌زند.

همچنین به نوعی پیش بینی قتل‌های زنجیره‌ای در ایران است. فضای رمان پر از خوف و تنهایی و ترس است با تلفیقی از هفت پیکر اثر حماسی نظامی گنجوی با فضای اختناق و جنگ‌زده دهه ۶۰ در ایران.

این کتاب را می‌توان از نشر باران در سوئد که از قدیمی‌ترین و معتبرترین ناشران خارج از ایران است، خریداری کرد.

این رمان اتوبیوگرافیک، خاطرات شخصی حامد اسماعیلیون، نویسنده مطرح ایرانی است که همسر جوان و دختر ۹ ساله خود را در سرنگونی هواپیمای اوکراینی، توسط دو موشک سپاه پاسداران از دست داده است.

این کتاب با عنوان «در این خانه برف می‌بارد، خاطرات یک بازمانده» خاطرات او از زمانی است که با همسر خود پریسا اقبالیان آشنا شده و هر دو به عنوان دو دندانپزشک کار و زندگی خود را در ایران شروع کرده و بعد از تولد دخترشان ری‌را، به تورنتوی کانادا مهاجرت کردند و تا کشته شدن این دو در ۱۸ دی ۱۳۹۸ ادامه دارد.

این رمان اتوبیگرافیک پنج فصل دارد با عنوان‌های پریسا، مهاجرت، سرگیجه، ری‌را و تاریکی. آقای اسماعیلیون در این اثر سعی دارد با آوردن اسناد، عکس‌ها و نوشتن حقیقت زندگی و مرگ همسر و فرزند خود، آنچه را که بر او و خانواده‌اش گذشته، به صورت یک اثر ادبی-هنری در تاریخ ثبت کند.

او در مورد انتشار این کتاب در صفحه اینستاگرامش نوشت: «این کتاب خاطرات شخصی من از روزی‌ست که پریسا به زندگی‌ام آمد تا ساعتی که او و دخترمان ری‌را توسط سپاه به قتل رسیدند. بیست سال زندگیِ زیبا که به دست جنایتکاران ناتمام ماند.»

حامد اسماعیلیون در معرفی کتاب «در این خانه برف می‌بارد» آن را چون نوری دانسته که بر تاریکی می‌تابد: «امیدوارم با این کتاب آن دو برای همیشه زنده بمانند و کسی فراموش نکند در هجدهم دی ماه ۱۳۹۸چه جنایت وحشتناکی در آسمان تهران توسط جمهوری اسلامی ایران رخ داد. این کتاب نوری در برابر تاریکی‌ست و تلاشی برای ایستادن رودرروی شرورترین آدم‌های زمین است.

آقای اسماعیلیون در عین حال انتشاراتی را به نام «پریرا» در تورنتوی کانادا راه‌اندازی کرد. این انتشارات تاکنون دو کتاب دیگر به قلم خود نویسنده منتشر کرده است: «تابستانی با پنج تیر» و «خاطرات بریده‌ی صدراعظم». این کتاب از نشر پریرا در تورنتو و همینطور از سایت آمازون قابل خریداری است.

رمان کوتاه «بی‌پدر» دومین اثر مژده سالارکیا، نویسنده‌ای از نسل جوان داخل ایران است که در مدت کوتاهی از انتشار خود در نشر چشمه، به چاپ دوم رسیده است.

داستان در دنیای مردگان می‌چرخد و دنیای آنان را با جهان زندگان پیوند می‌دهد. دختری در سالگرد مرگ زنی به نام جریره، داستان‌هایی از خود، مادر و پدرش را کشف می‌کند که با فضای بمباران دهه شصت در ایران گره خورده است.

از سوی دیگر جریره خود یک شخصیت اساطیری است و از دل شاهنامه فردوسی وارد رمان شده است. جریره دختر پیران، زن دیگر سیاوش، بعد از فرنگیس و مادر فرود، یکی از قهرمانان شاهنامه است.

نشر چشمه در معرفی رمان بی‌پدر آن را رمانی با موقعیت‌های تازه توصیف کرده است: «سالارکیا رمانی نوشته که از نفس نمی‌افتد و مداوم با قصه‌های خود خواننده را دچار موقعیت‌های تازه‌ای می‌کند؛ موقعیت‌هایی که در آن‌ها گناه، تمرد و گریز و البته نفرین‌ها کار خودشان را کرده‌اند. حالا او مانده و این مردگان که باید ردشان را بزند و بفهمد چرا چنین احضار شده‌اند.»

رمان «بی‌پدر» نوشته مژده سالارکیا، که پیش از این رمان «مثلت‌های موازی» را منتشر کرده است، در ۱۵۲ صفحه و با تیراژ پانصد عدد به چاپ دوم رسیده و می‌توان آن را از نشر چشمه در تهران خرید.

امیر احمدی آریان را پیش از این با ترجمه آثاری از پل استر، دکتروف، کارمک مک کارتی و دیگر نویسندگان مطرح جهان و همچنین آثار و مقالات تحقیقی و پژوهشی‌اش درباره ادبیات معاصر و فعالیت‌های پربار روزنامه‌نگاری‌اش شناخته می‌شد و البته رمانی که به زبان انگلیسی در آمریکا منتشر کرده است؛ رمانی به نام «وقتی نهنگ یونس را بلعید» که با انتشارات معتبر هارپرکالینز به چاپ رسید.

رمان «نیمه آذر هفتاد و نه» اولین رمان امیر احمدی‌آریان است که به فارسی منتشر شده است. خود نویسنده در صفحه اینستاگرامش نوشته: «این رمان را سال ۱۳۸۴ شروع و اوایل ۸۵ تمام کردم. آخرین سالهای زندگی بدون اعتیاد به اینترنت بود. اولین کار بلندم هم بود و در توهم شکستن شاخ غول غوطه می‌خوردم. نشر چشمه کتاب را به ارشاد فرستاد و حضرات به بندش کشیدند.»

و حالا بعد از ۱۶ سال، سرانجام اولین رمان آقای احمدی‌آریان توسط نشر مهری در لندن منتشر شده است. رمان داستان زندگی جوانی به نام حمید است که در یک صبحی، در نیمه آذر سال ۷۹، به علت مصرف زیاد مواد، در تهران به سفری طولانی می‌رود؛ سفری که خیال و واقعیت، وهم و رویا و زندگی و کابوس را در هم می‌آمیزد تا یک روز از زندگی یک دانشجوی در آستانه اخراج از دانشگاه را به تصویر بکشد.

امیر احمدی‌آریان که در حال حاضر استاد دانشگاه سیتی کالج نیویورک در رشته ادبیات خلاق است، در مورد چاپ این رمان بعد از ۱۶ سال، معتقد است که این کتاب سندی است بر اینکه ما کوتاه نیامده‌ایم: «این کتاب و باقی که منتشر خواهم کرد، بیش از هرحفره چیز سندی است بر اینکه ما کنار ننشستیم، خفه‌مان کردند و نوشتیم، به بندمان کشیدند و نوشتیم، به جایی نرسیدیم اما کوتاه هم نیامده‌ایم.»

رمان «نیمه آذر هفتادونه» نوشته امیر احمدی‌آریان را می‌شود از نشر مهری در لندن خریداری کرد.

محمد رضایی‌راد، برای علاقمندان تئاتر در ایران، چهره آشنایی است. چرا که او کارنامه هنری خود را در تئاتر آغاز کرده و نمایشنامه‌های مطرحی چون «رقصی چنین»، «عروسی شغال»، «بر فراز برجک‌ها» و چندین نمایشنامه ماندگار دیگر به رشته تحریر درآورد که برخی از آنان توسط خودش یا دیگر کارگردانان تئاتر ایران به روی صحنه رفته‌اند.

او جدا از نمایشنامه‌نویسی، تحقیق و پژوهش، بازیگری و کارگردانی تئاتر، فیلمنامه هم می‌نویسد و برخی از فیلنامه‌های او چون «قدمگاه» و «کودک و سرباز» جوایزی را از جشنواره‌های داخلی و خارجی گرفته‌اند.

رمان «حفره» اولین رمان منتشر شده محمد رضایی‌راد است که توسط نشر چشمه در تهران به بازار آمده و تا کنون مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.

این رمان که در خوزستان می‌گذرد، یک رمان ضد جنگ و همزمان یک رمان پلیسی و جنایی است. «حفره» داستان پسری است که از ترس جنگ میان ایران و عراق و هجون نیروهای عراقی، حفره‌ای حفر کرده و در آن پنهان شده است.

داستان او در داستان کاراگاهی که به دنبال یک قاتل سریالی است گره می‌خورد و نمونه درخشانی از ادبیات ضد جنگ در رمان معاصر ایرانی، شکل می‌گیرد. آقای رضایی راد در اولین رمان خود، در دو روایت موازی، داستان ویرانی آبادی‌های یک شهر با فضایی منحصربه‌ فرد و تباهی مردمانی که از زشتی جنگ، تصوری ندارند را به زیبایی به تصویر می‌کشد. این نویسنده همچنین محموعه داستانی دارد به نام «خاطرات خفتگان» که چاپ دوم آن در سال ۱۴۰۱ توسط نشر فرهنگ ایلیا منتشر شده است.

رمان «حفره» نوشته محمد رضایی‌راد، از نشر چشمه تهران قابل خریداری است.

می‌گویند داستان کوتاه، فرم ادبی برگزیده قرن جدید و نسل جدید است. یکی از محبوب‌ترین فرم‌های ادبی روزگار ما. و معرفی ۱۰ نویسنده جوان داستان کوتاه‌نویس در یک مجموعه داستان از ۱۰ نویسنده‌ای که در پنج دوره از جایزه ادبی ارغوان، برنده شده‌اند، حتما اتفاق مبارکی است و نویدبخش نویسندگانی که در این عرصه باشکوه وارد شده‌اند.

اینکه هر کدامشان چقدر در این عرصه داستان کوتاه ماندگار می‌شوند، باید چند سالی صبر کرد. اما انتشار این ده داستان جذاب و شاداب، در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱، آن هم توسط نشری قدیمی و معتبر مثل نشر مرکز، توجه‌ها را به نام‌های نه چندان آشنا جلب کرد.

فرناز(زینب)قربانی، غزل محمدی، زهرا گودرزی، امیر محمد محدثی، سیدرحیم حسینی نژاد، احسان منصف خوش حساب، محیا مرادی‌نسب، منوچهر زارع‌پور، عباس عظیمی و ندا جبرئیلی، پنج نویسنده زن و پنج نویسنده مرد تازه نفس در ادبیات امروز ایران هستند که انتظار می‌رود از آنها در آینده بیشتر بخوانیم.

مجموعه داستان «چاه ویل»، در ۱۳۶ صفحه با مقدمه‌ای از مژده دقیقی، از هیات داوران جایزه ادبی ارغوان و با همت و گردآوری اوژن حقیقی، دبیر این جایزه توسط نشر مرکز در تهران منتشر شده ومی‌توان آن را از این نشر خرید.

نشر بیشه که فعالیت خود را در سالهای اخیر با انتشار یک فیلمنامه از بهرام بیضایی به نام «ماهی» آغاز کرده، به تازگی نمایشنامه «شب هزار و یکم» بهرام بیضایی، از مهم‌ترین چهره‌های هنری معاصر ایران را، توسط سعید طلاجوی به انگلیسی منتشر کرده است.

انتشارات بیشه، پیش از این نیز دو نمایشنامه دیگر بهرام بیضایی، «مرگ یزدگرد» و « فتح‌نامه کلات» را با ترجمه منوچهر انور منتشر کرده بود، همچنین اثری از حمید امجد به نام «شب‌های ترمه و بادام».

نمایشنامه «شب هزار و یکم»، برگفته از قصه‌های هزار و یک شب است و سه نمایشنامه تک پرده‌ای را شامل می‌شود که در دل هم تنیده شده‌اند.

نمایشنامه اول داستان دختران جمشید و مقابله آنان با ضحاک است. شهرناز و ارنواز، دو دختر جمشید هستند که خودخواسته با ضحاک ازدواج می‌کنند تا هر شب برای او قصه‌ای بگویند، شاید جوانی را از کشتن به دست این اهریمن و مارهای روی دو شانه‌اش نجات دهند.

نمایشنامه دوم، داستان مترجم گمنام ایرانی است که افسانه هزار و یک شب را به عربی ترجمه می‌کند اما مورد غضب خلیفه زمان قرار می‌گیرد. نمایشنامه سوم داستان شهرزاد است که با آنکه شنیده است که اگر زنی کتاب هزار و یک شب را بخواند، می‌میرد، مرگ و یا همان آگاهی را به جان می‌خرد تا در برابر جهل و تاریکی، بایستد و مبارزه کند.

نمایشنامه «شب هزار و یکم» به قلم بهرام بیضایی، نخستین بار در سال ۱۳۸۲، توسط نشر روشنگران و مطالعات زنان منتشر شد و به چاپ‌های متعددی رسید. اما به تازگی ترجمه انگلیسی آن در آمریکا منتشر شده تا مخاطبان انگلیسی زبان را با قلم توانای بهرام بیضایی بیشتر آشنا کند.

این نمایشنامه در سال ۱۳۸۲، توسط خود بهرام بیضایی روی صحنه رفت و بازیگرانی چون مژده شمسایی، اکبر زنجانپور، شبنم طلوعی، پانته‌آ بهرام، بهناز جعفری و حمید فرخ‌نژاد در آن به نقش‌آفرینی پرداختند. ترجمه نمایشنامه «شب هزار و یکم» را می‌توان از نشر بیشه در آمریکا خریداری کرد.

رمان «انقلاب مینا» اولین رمان مهرنوش مزارعی، نویسنده مقیم لس‌آنجلس، بعد از انتشار سه مجموعه داستان کوتاه است که در سال ۱۴۰۱، توسط نشر باران در سوئد منتشر شده است.

این رمان پیش از انتشار به زبان فارسی، به زبان انگلیسی در آمریکا منتشر شده است. مینا شخصیت اصلی و راوی رمان، زنی است زاده برازجان، تقریبا همسن نویسنده، که از شهرستان خود به تهران می‌آید تا در رشته مهندسی در دانشگاه تحصیل کند اما آمدن او مصادف است با اوج فعالیت‌های سیاسی گروه‌های چپ در ایران، از جمله چریک‌های فدایی خلق. او که هوادار این گروه است، خود را درگیر حوادثی می‌کند که زندگیش را به کل تحت تاثیر قرار می‌دهد.

در رمان «انقلاب مینا» از ورای زندگی مینا، تاریخ معاصر ایران را از قبل از انقلاب ۵۷ تا حوادث در خلال انقلاب و مشکلاتی که فعالان سیاسی با آن روبرو بودند و مهاجرت بسیاری از آنان به خارج از ایران، مرور می‌شود.

از نگاه زنی که به انقلاب چشم امید داشت و امیدش همه به ناامیدی رسید. کل رمان که نثر ساده و خوش‌خوانی دارد، در حدود ۲۴ ساعت و در هواپیما از مقصد لس‌انجلس تا نیویورک می‌گذرد و فلاش بک‌ها همه در ذهن راوی اتفاق می‌افتد.

مینا که حالا زنی موفق در آمریکاست، دارد برای دیدار دخترش به نیویورک می‌رود و قرار آنها در صبح ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در رستوران بالای برج تجارت جهانی در منهتن نیویورک است. آنها بعد از ۸ سال قطع رابطه، می‌خواهند همدیگر را ببینند و با هم صبحانه بخورند. روزی که برج‌های دوقلوی تجارت جهانی در حمله تروریستی گروه القاعده فرو ریخت و در حدود سه هزار نفر جان باختند.

رمان درست قبل از حمله تروریستی به پایان می‌رسد، درحالیکه مخاطب در ذهن خود می‌داند محل دیدار نابود شده و دیگر امکان دیداری نیست. مینا در حقیقت نمادی از زن رنج‌ کشیده ایرانی است که بدترین اتفاقات ممکن در زندگی برایش رخ می‌دهد، در فضای اختناق و سلطه‌ی دیکتاتوری چه در جامعه و چه در خانه پدر و همسرش نفس می‌کشد، به حریم خصوصی‌اش تجاوز می‌شود، مورد تبعیض و تحقیر قرار می‌گیرد اما در نهایت از ریشه بریده خود، جوانه می‌زند.

رمان «انقلاب مینا» که تا کنون مورد توجه بسیاری قرار گرفته و توانایی نویسنده‌اش، مهرنوش مزارعی، نه تنها در نوشتن داستان کوتاه که در نوشتن رمان را نیز نشان می‌دهد، از طریق نشر باران در سوئد قابل خریداری است.

آخرین روزهای اسفند ۱۴۰۱، حاوی خبری خوش برای دوستداران ناصر تقوایی بود. فیلمنامه سه جلدی «کوچک جنگلی» بعد از ۴۰ سال که از تالیف آن می‌گذرد، توسط نشر مس در تهران به چاپ رسیده است.

این مجموعه سه جلدی، شامل فیلمنامه‌ایست که ناصر تقوایی در سالهای ۵۹ و ۶۰ خورشیدی، برای ساخت یک سریال ۱۵ قسمتی از زندگی کوچک جنگلی، مبارز خطه شمال ایران، به رشته تحریر درآورده بود.

اگرچه که بعد از سه سال نوشتن و پیش تولید، در نهایت ناصر تقوایی از کارگردانی این مجموعه خط خورد و به جای او، بهروز افخمی، سریال کوچک جنگلی را ساخت و از تلویزیون جمهوری اسلامی در همان اواسط دهه شصت پخش شد.

به گفته ناشر، آماده سازی و نسخه خوانی این سه جلد فیلمنامه، چهار سال زمان برده و در نهایت از شهریور ماه امسال آماده بوده اما به علت شرایط تلخ جامعه، در روزهای آخر اسفند ماه توزیع شده است. ناصر تقوایی یکی از مهم‌ترین فیلمسازان سینمای ایران است که سالهاست فیلمی را جلوی دوربین نبرده است و تنها مجموعه داستان او «تابستان همان سال» در سال ۱۳۴۸ منتشر شده و تا کنون امکان تجدید چاپ نداشته است.

میرزا کوچک خان جنگلی معروف به سردار جنگل، از مبارزان چپگرا در زمان انقلاب مشروطه بود که در منطقه گیلان، اعلام خودمختاری کرد و در نهایت در حمله نیروهای مرکزی به رهبری رضاخان سردار سپه که در آن زمان هنوز به تخت سلطنت نشسته بود، بر اثر سرمازدگی در کوه‌های تالش جان سپرد.

انتشار اثری از ناصر تقوایی، بعد از سالها محروم ماندن از آثار ماندگار او، می‌تواند نویدبخش انتشار آثار بیشتری از او باشد. فیلمنامه سه جلدی «کوچک جنگلی» در ۱۲۱۸ صفحه، در نشر مس در تهران ودیگر کتابفروشی‌های سراسر ایران قابل خریداری است